Thị trường chứng khoán Việt Nam những năm gần đây chứng kiến sự bùng nổ của nhà đầu tư cá nhân. Theo Trung tâm Lưu ký Chứng khoán (VSD), tính đến giữa năm 2025, cả nước đã có hơn 8,2 triệu tài khoản giao dịch, gấp gần bốn lần so với thời điểm trước đại dịch Covid-19.

Làn sóng F0 đổ bộ mang đến nguồn vốn dồi dào và thanh khoản lớn, nhưng cũng kéo theo hàng loạt câu chuyện “cháy tài khoản” vì đầu tư thiếu hiểu biết, sử dụng đòn bẩy quá mức hoặc chạy theo tin đồn.

Để tồn tại và phát triển bền vững trên thị trường đầy biến động này, chuyên gia tài chính khuyến nghị nhà đầu tư cần nắm vững 3 chiến lược cơ bản dưới đây.

Bài học đầu tiên của nhà đầu tư

Thứ nhất, nhà đầu tư cần biết giới hạn rủi ro trong từng giao dịch. Đây là nguyên tắc cơ bản nhưng lại bị xem nhẹ nhất. Các chuyên gia của SSI cho rằng, mỗi giao dịch nên chỉ chiếm một tỷ lệ rủi ro rất nhỏ, thường từ 1–2% tổng giá trị tài khoản. Khi đó, dù cổ phiếu có biến động ngược chiều, thiệt hại vẫn nằm trong vùng kiểm soát. Việc đặt lệnh cắt lỗ (stop-loss) trước khi vào lệnh là thói quen mà bất kỳ nhà đầu tư chuyên nghiệp nào cũng duy trì.

Không ít trường hợp nhà đầu tư cá nhân tại Việt Nam bị “bốc hơi” toàn bộ tài sản chỉ trong vài phiên vì dùng margin cao mà không đặt giới hạn thua lỗ. Báo cáo của Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM từng ghi nhận giai đoạn năm 2022 có tới hơn 30% tài khoản sử dụng đòn bẩy bị gọi bổ sung ký quỹ khi thị trường giảm sâu. Điều này cho thấy, bảo toàn vốn không chỉ là lý thuyết, mà là yếu tố sống còn giúp nhà đầu tư “còn đường chơi tiếp”.

Thứ hai, nhà đầu tư cần đa dạng hóa danh mục để giảm rủi ro tập trung. Nhiều người mới tham gia thị trường thường có xu hướng “tất tay” vào một cổ phiếu đang được đồn thổi tăng mạnh, hoặc dồn hết vốn vào một ngành được kỳ vọng, như bất động sản hay năng lượng.

Khi xu hướng đảo chiều, toàn bộ danh mục nhanh chóng mất giá. Ngược lại, một danh mục phân bổ hợp lý vào các nhóm ngành khác nhau sẽ giúp giảm tác động tiêu cực khi một ngành suy yếu. Theo hướng dẫn đầu tư của SSI và Asean Securities, danh mục lý tưởng cho nhà đầu tư cá nhân nên gồm từ ba đến năm mã cổ phiếu thuộc các lĩnh vực khác nhau, kết hợp thêm một phần tài sản an toàn như trái phiếu, chứng chỉ quỹ hoặc tiền gửi ngắn hạn.

Ở thị trường còn biến động mạnh như Việt Nam, đa dạng hóa không chỉ giúp hạn chế thua lỗ mà còn tạo cơ hội cân bằng lợi nhuận trong dài hạn. Nói cách khác, nguyên tắc “đừng đặt tất cả trứng vào một giỏ” luôn đúng, dù ở bất kỳ thời điểm nào.

Nền tảng của nhà đầu tư bền vững

Thứ ba và cũng là yếu tố quyết định để nhà đầu tư tồn tại lâu dài, chính là kỷ luật và khả năng kiểm soát cảm xúc. Thị trường chứng khoán không chỉ là trò chơi của con số, mà còn là trận chiến của tâm lý. Khi thị trường tăng mạnh, tâm lý FOMO - sợ bỏ lỡ cơ hội khiến nhiều người vay margin để mua ở đỉnh. Ngược lại, khi chỉ số giảm, nỗi sợ thua lỗ khiến họ bán tháo trong hoảng loạn.

Cả 2 hành vi cực đoan này đều dẫn đến kết cục giống nhau là tài khoản âm sâu. Ông Nguyễn Đức Hùng Linh, chuyên gia kinh tế trưởng của SSIAM từng nhận định rằng nhà đầu tư thành công không phải là người luôn đúng mà là người biết giới hạn sai lầm. Việc lập kế hoạch giao dịch rõ ràng, xác định trước mức lời - lỗ chấp nhận được và kiên định với nguyên tắc đó là cách duy nhất để thoát khỏi giao dịch cảm tính.

Một thống kê của VNDirect cho thấy những tài khoản tuân thủ kỷ luật giao dịch, luôn đặt lệnh dừng lỗ và không sử dụng đòn bẩy quá 1:1, có tỷ lệ sinh lời dương cao hơn 35% so với nhóm còn lại. Điều đó chứng minh rằng kỷ luật chính là sức mạnh thật sự của nhà đầu tư.

Thị trường chứng khoán Việt Nam đang phát triển nhanh nhưng cũng đầy thách thức. Nhà đầu tư thông minh không phải người đoán đúng xu hướng, mà là người biết sống sót qua những giai đoạn sóng gió. 3 chiến lược gồm giới hạn rủi ro, đa dạng hóa danh mục và kỷ luật cảm xúc tuy đơn giản nhưng lại là nền tảng để bạn không bao giờ “cháy tài khoản”.

Khi còn vốn, bạn còn cơ hội. Như lời khuyên nổi tiếng của Warren Buffett: “Nguyên tắc số một là đừng để mất tiền. Nguyên tắc số hai là đừng quên nguyên tắc số một”. Trong đầu tư, thắng không quan trọng bằng việc tồn tại đủ lâu để có thể thắng.