“Bà trùm AI” khởi nghiệp từ tiệm giặt là và hành trình dẫn dắt thế hệ AI biết tư duy

30/11/2025 - 14:295 phút đọc

(Banker.vn) Xuất thân cơ cực từ tiệm giặt là, “bà trùm AI” đã biến nghèo khó thành động lực để xây dựng startup tỷ đô và định hình tương lai trí tuệ nhân tạo.

Fei-Fei Li - nữ giáo sư Stanford sinh năm 1976, được xem là một trong những nhân vật có ảnh hưởng lớn nhất trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo hiện nay. Bà nổi tiếng với vai trò là người dẫn dắt dự án ImageNet - một bộ dữ liệu thị giác tạo bước ngoặt quan trọng cho sự bùng nổ của AI hiện đại. Những năm gần đây, tên tuổi của bà tiếp tục gây chú ý khi đồng sáng lập World Labs, startup AI được định giá hơn 1 tỷ USD chỉ sau một năm hoạt động.

margin: 15px auto;" />

Xuất phát điểm cơ cực

Ít ai biết rằng hành trình của một trong những “bà trùm AI” lại xuất phát từ những năm tháng lao động gian khó tại một tiệm giặt là nhỏ ở New Jersey (Mỹ). Fei-Fei Li sang Mỹ khi mới 15 tuổi trong hoàn cảnh gia đình chật vật về tài chính, bố mẹ làm thu ngân với thu nhập khiêm tốn. Để phụ giúp gia đình, Li phải làm việc tại một nhà hàng Trung Quốc và đảm nhiệm gần như toàn bộ hoạt động của tiệm giặt là mà gia đình mua lại tại Parsippany.

Trong nhiều cuộc phỏng vấn, bà hài hước kể rằng mình từng là “CEO của tiệm giặt là”. Nhưng đằng sau câu nói vui ấy là khối lượng công việc nặng nề mà một cô gái tuổi đôi mươi phải gánh vác: nghe điện thoại, thanh toán, sửa chữa máy móc, chăm sóc khách hàng và xử lý mọi vấn đề phát sinh. Suốt 7 năm, từ năm 18 tuổi đến khi đang theo học cao học, bà vẫn tiếp tục quản lý cửa hàng, thậm chí điều hành từ xa bởi là người duy nhất trong gia đình thông thạo tiếng Anh.

Theo Fei-Fei Li, thời gian làm việc ở tiệm giặt là đã dạy bà bài học quan trọng nhất trong cuộc đời về sự kiên cường. “Khoa học không bao giờ đi theo đường thẳng. Chỉ những người bền bỉ mới tìm ra câu trả lời”, bà chia sẻ.

Dù phải làm nhiều công việc tay chân, Fei-Fei Li không bao giờ từ bỏ niềm đam mê khoa học. Bà kể rằng mình không mấy quan tâm đến các thú vui tuổi trẻ như hộp đêm hay tiệc tùng, thứ cuốn hút bà là những câu hỏi khoa học và sự tò mò về thế giới tự nhiên.

Tham vọng dựng nên trí tuệ nhân tạo có khả năng tư duy như con người

Tinh thần ấy đưa bà đến Đại học Princeton, nơi Li tốt nghiệp với thành tích xuất sắc. Sau đó, bà tiếp tục theo học tiến sĩ tại Viện Công nghệ California (Caltech) - một trong những trung tâm nghiên cứu hàng đầu thế giới.

Gia nhập Stanford, Fei-Fei Li sớm trở thành Giám đốc Phòng thí nghiệm Trí tuệ Nhân tạo (SAIL). Bà dẫn dắt việc xây dựng ImageNet - kho dữ liệu thị giác quy mô lớn tạo nền tảng cho học sâu (deep learning) và là cột mốc mở ra làn sóng AI hiện đại. Thành tựu này giúp Li được cộng đồng quốc tế gọi là “mẹ đỡ đầu của thị giác máy tính”.

Ở tuổi 49, thay vì chỉ gắn bó với học thuật, Fei-Fei Li rẽ sang con đường khởi nghiệp khi cùng cộng sự sáng lập World Labs. Startup này theo đuổi mục tiêu phát triển world models - mô hình AI có khả năng hiểu không gian, nhận thức môi trường, suy luận và tương tác với thế giới thật, giống cách con người cảm nhận hình ảnh.

World Labs được thành lập trong thời gian bà tạm nghỉ ở Stanford, nơi Li cũng là đồng Giám đốc Viện Human-Centered AI. Công ty thu hút sự chú ý lớn khi xây dựng công nghệ giúp máy móc thấy, hiểu và phản hồi với thế giới ba chiều. Trong một bài nói chuyện TED tại Vancouver, Fei-Fei Li đã mô tả tham vọng này là “bước tiến tất yếu nếu AI muốn hành động trong thế giới thực”.

“Chúng tôi muốn AI biết nhìn và biết nói. Và chúng tôi muốn nó làm được nhiều hơn thế”, Li chia sẻ tại TED, nhấn mạnh sứ mệnh cốt lõi của World Labs, phát triển trí tuệ không gian cho máy móc.

World Labs nhanh chóng trở thành tâm điểm chú ý tại Thung lũng Silicon. Trong chưa đầy 4 tháng kể từ khi ra mắt, công ty đã được định giá hơn 1 tỷ USD, thu hút dòng vốn từ nhiều gã khổng lồ đầu tư công nghệ như Andreessen Horowitz và Radical Ventures. Riêng vòng gọi vốn mới nhất, World Labs huy động khoảng 100 triệu USD, trở thành một trong những startup AI tăng trưởng nhanh nhất sau làn sóng bùng nổ AI kể từ khi ChatGPT xuất hiện cuối năm 2022.

Trước khi sáng lập World Labs, Fei-Fei Li đã có sự nghiệp ấn tượng: từng lãnh đạo mảng AI tại Google Cloud (2017–2018), tham gia hội đồng quản trị Twitter (2020-2022), đồng thời cố vấn cho lực lượng đặc nhiệm về AI của Nhà Trắng.

Theo Fei-Fei Li, mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) đang tiệm cận giới hạn phát triển và world models sẽ là thế hệ tiếp theo giúp AI thực sự thông minh. Đây là bước mở rộng tự nhiên từ nền tảng mà ImageNet đã đặt ra, đưa AI từ nhận diện hình ảnh đến hiểu và tương tác với thế giới.

Hướng đi này không chỉ thu hút nhà đầu tư mà còn khiến nhiều chuyên gia tên tuổi chuyển hướng. Yann LeCun - nhà khoa học trưởng lĩnh vực AI của Meta đã tuyên bố nghỉ việc để theo đuổi startup world models riêng, cho thấy tầm quan trọng của công nghệ mà Fei-Fei Li đang tiên phong.

Nhìn lại chặng đường từ tiệm giặt là đến phòng thí nghiệm Stanford và startup tỷ đô, Fei-Fei Li cho rằng thành công của bà được xây dựng trên hai yếu tốl à sự tò mò và tính kiên cường.

Là người gốc Á sinh sống tại Mỹ - cộng đồng đối mặt nhiều rào cản xã hội, bà hiểu rõ áp lực phải vươn lên. Nhưng chính khó khăn ấy đã trở thành động lực thôi thúc Li không ngừng tiến bước. Dù World Labs đã được định giá tỷ đô, Fei-Fei Li khẳng định bà không dừng lại. Trí tuệ nhân tạo vẫn còn vô số điều cần khám phá và bà muốn tiếp tục đóng góp vào hành trình kiến tạo tương lai của công nghệ.