Khi “thiên tài đầu tư” cũng gục ngã vì đòn bẩy

Trong giới đầu tư, câu chuyện về Rick Guerin (một trong chín nhà đầu tư được Buffett giới thiệu trong bài viết năm 1984) chính là minh chứng sống động nhất cho tác động hai chiều của margin trong đầu tư chứng khoán.

Rick Guerin, tốt nghiệp ngành Toán Đại học Nam California, từng là nhân viên bán hàng tại IBM. Gặp gỡ Buffett và Munger đã thay đổi cuộc đời ông, Guerin bị cuốn hút bởi triết lý đầu tư giá trị và nhanh chóng trở thành một trong những người học trò xuất sắc nhất.

Năm 1965, ông thành lập quỹ Pacific Partners, áp dụng triệt để “công thức Buffett” trong chọn cổ phiếu khi mua doanh nghiệp tốt, giá thấp hơn giá trị thật và nắm giữ dài hạn. Chỉ có một điểm khác biệt đến từ việc Guerin “tăng tốc” bằng margin, đòn bẩy tài chính mà Buffett luôn né tránh.

Giai đoạn 1967–1968, khi chứng khoán Mỹ bùng nổ, Guerin đạt lợi nhuận hơn 100%, thậm chí có năm lên tới 180%. Thế nhưng, khi thị trường lao dốc 1973–1974, ông mất hơn 2/3 tài sản. Call margin buộc Guerin phải bán ra lượng lớn cổ phiếu Berkshire Hathaway, đây là những cổ phiếu mà nếu giữ đến nay, ông đã là tỷ phú hàng đầu thế giới.

Sau cú sốc ấy, Guerin vẫn gượng dậy. Giai đoạn 1965–1984, bất chấp cú sập lịch sử năm 1973, quỹ của ông vẫn ghi nhận mức tăng trưởng kép 33%/năm, nghĩa là tài sản tăng hơn 220 lần trong vòng 19 năm.

Nhưng lịch sử lặp lại. Năm 1987, khi thị trường chứng khoán Mỹ sụp đổ, margin lại khiến Guerin mất gần hết vốn. Ông vẫn không từ bỏ. Tuy nhiên, đến bong bóng dotcom năm 2000, margin một lần nữa “ra tay”. Toàn bộ quỹ của Guerin tan biến khỏi thị trường, khép lại sự nghiệp của một nhà đầu tư từng được Buffett ca ngợi là “thiên tài”.

Bài học còn nguyên giá trị sau nửa thế kỷ

Câu chuyện của Rick Guerin không chỉ là bi kịch của một nhà đầu tư tài năng mà còn là lời cảnh tỉnh về lòng tham, thứ dễ khiến con người quên đi giới hạn an toàn.

Buffett từng nói “Bạn có thể giàu lên từ từ, nhưng không thể làm giàu nhanh nếu vẫn muốn an toàn”. Ông và Munger luôn nhấn mạnh “Nếu bạn chi tiêu ít hơn số tiền kiếm được, đầu tư ổn định và không dùng margin, bạn gần như không thể tránh khỏi sự giàu có trong dài hạn”.

Trong chứng khoán, margin có thể nhân đôi lợi nhuận trong thời kỳ hưng phấn, nhưng cũng có thể quét sạch thành quả cả đời chỉ trong vài tuần. Khi bạn thắng chín trận liên tiếp, niềm tin vào bản thân và triết lý đầu tư sẽ lên cao nhất; nhưng cú sốc thứ mười như năm 1973 hay 1987 đủ để “thổi bay” mọi công sức trước đó.

Thị trường luôn bất định. Không ai dự đoán được ngày mai sẽ ra sao và càng không ai đủ sức gồng lỗ khi khoản vay phải tất toán từng ngày. Buffett hiểu điều này hơn ai hết, nên suốt đời ông không bao giờ dùng margin, dù cơ hội trước mắt có hấp dẫn đến đâu.

Giá trị thật của đầu tư không nằm ở việc kiếm lời nhanh, mà ở khả năng duy trì sự bền vững. Rick Guerin từng đạt hiệu suất 33%/năm, con số mà ngay cả những quỹ đầu cơ lớn nhất thế giới ngày nay cũng hiếm khi chạm tới. Nhưng chỉ một cú đòn margin, toàn bộ thành quả ấy hóa tro bụi.

Tại Việt Nam, margin là công cụ phổ biến, không ít nhà đầu tư coi đó như “vũ khí tất yếu” để kiếm lời nhanh. Song, câu chuyện của Guerin vẫn nguyên tính thời sự, khi bạn vay tiền để đầu tư, bạn không chỉ vay lợi nhuận tương lai, mà còn vay cả sự bình an của chính mình.

Thị trường chứng khoán có thể ban tặng cơ hội, nhưng margin sẽ lấy đi mọi thứ nếu bạn không hiểu rủi ro. Bài học từ Guerin vì thế không chỉ là câu chuyện quá khứ, mà là lời nhắc cho mọi nhà đầu tư hôm nay, hãy để thời gian và kỷ luật làm công việc của margin.