Số vụ việc đang gia tăng nhanh
Xu hướng điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang ngày càng gia tăng nhanh chóng và phức tạp hơn. Theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương, nếu như giai đoạn 2001 - 2011, Việt Nam mới chỉ đối diện 50 vụ việc thì từ năm 2012 đến tháng 10/2024, con số này đã tăng vọt lên 214 vụ, tức là gấp hơn 4 lần.
Chỉ tính riêng nửa đầu năm 2025, đã có thêm 14 vụ việc mới, nâng tổng số vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa Việt Nam lên tới hơn 290 vụ. Ông Chu Thắng Trung - Phó Cục trưởng Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) đánh giá, đây là số lượng vụ việc gần như cao nhất từ trước tới nay, phản ánh đúng xu thế bảo hộ thương mại trên phạm vi toàn cầu.

Số vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá xuất khẩu từ Việt Nam đang gia tăng nhanh. Ảnh: TTXVN
Không chỉ các thị trường xuất khẩu lớn như Hoa Kỳ, EU, ASEAN, mà ngay như thị trường châu Phi, châu Đại dương cũng đang gia tăng điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá nhập khẩu từ Việt Nam. Đáng chú ý, Mexico cũng bắt đầu khởi xướng điều tra với hàng hóa Việt Nam sau khi các FTA được triển khai, xuất khẩu tăng mạnh và tạo áp lực cạnh tranh đối với ngành sản xuất của thị trường.
Tại thị trường châu Á, hàng hóa Việt Nam bị điều tra nhiều nhất ở nhóm thép cán nóng, thép không gỉ cán nguội, ống đúc đồng. Còn ở thị trường châu Phi, đó là nhôm và đèn huỳnh quang. Còn tại châu Đại Dương, các mặt hàng thép mạ hợp kim, ống thép, tháp gió đều đã lọt vào “tầm ngắm” điều tra của thị trường.
Đáng chú ý, theo Cục Phòng vệ thương mại, nếu trước đây, các vụ điều tra thường tập trung vào một số mặt hàng xuất khẩu lớn như tôm, cá tra, thép, gỗ, pin mặt trời thì nay phạm vi sản phẩm bị điều tra mở rộng sang cả những mặt hàng trung bình, thậm chí nhỏ về kim ngạch xuất khẩu như máy cắt cỏ, mật ong, đĩa giấy, ghim dập...
Nguyên nhân của số vụ điều tra phòng vệ thương mại gia tăng được chỉ rõ là đến từ việc xuất khẩu của Việt Nam tăng nhanh, giá cạnh tranh. Ngoài ra, các biện pháp phòng vệ thương mại cũ lại làm nảy sinh thêm những vụ việc mới. Bên cạnh đó năng lực dự đoán và cảnh báo sớm của nhiều doanh nghiệp còn hạn chế.
Khi trở thành đối tượng điều tra, không ít doanh nghiệp vẫn lúng túng trước yêu cầu về thời gian, thủ tục và khối lượng thông tin cần cung cấp cho cơ quan điều tra nước ngoài. Đặc biệt, nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa vốn chiếm đa số thường thiếu hiểu biết sâu về phòng vệ thương mại, dẫn đến bị động trong ứng phó.
Tăng cường cảnh báo, đẩy mạnh hỗ trợ doanh nghiệp
Theo thống kê của Cục Phòng vệ thương mại, hiện nay, các vụ điều tra chống bán phá giá chiếm 54,8%, tự vệ chiếm 20,1%. Đáng lo ngại, xu hướng điều tra lẩn tránh thuế phòng vệ thương mại đang ngày càng gia tăng, với tần suất áp dụng lớn và mức độ khắt khe hơn.
Vi thế, nhằm giúp doanh nghiệp, hiệp hội ngành hành chủ động trước các vụ việc điều tra phòng vệ thương mại, thời gian qua, Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đã tăng cường công tác cảnh báo sớm nguy cơ bị điều tra để doanh nghiệp xây dựng kế hoạch ứng phó hiệu quả.

Cảnh báo sớm đã và đang giúp doanh nghiệp chủ động ứng phó hiệu quả hơn từ các vụ điều tra của thị trường nước ngoài. Ảnh: TTXVN
Đồng thời, Cục Phòng vệ thương mại đặc biệt quan tâm đẩy mạnh trao đổi, phối hợp với các hiệp hội ngành hàng nhằm kịp thời cung cấp thông tin, cập nhật diễn biến và thống nhất phương án xử lý. Nhờ đó, nhiều hiệp hội và doanh nghiệp đã kịp thời nắm bắt diễn biến, chủ động phối hợp lên kịch bản ứng phó, giảm thiểu rủi ro.
Bên cạnh đó, các cơ quan quản lý địa phương cũng đã coi việc hỗ trợ doanh nghiệp ứng phó điều tra phòng vệ thương mại là nhiệm vụ quan trọng để bảo vệ sản xuất trên địa bàn; cũng duy trì tăng trưởng xuất khẩu. Điển hình như tại Hà Nội, Sở Công Thương Hà Nội thời gian qua đã tham mưu thành phố phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong xử lý các vụ việc có liên quan đến doanh nghiệp trên địa bàn.
Có thể kể đến vụ Ấn Độ điều tra chống trợ cấp thép không gỉ nhập khẩu từ Việt Nam năm 2018, hay vụ Australia điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp đối với ống thép chính xác của Việt Nam năm 2020. Ở cả hai vụ việc này, sự phối hợp kịp thời giữa địa phương và trung ương đã giúp doanh nghiệp Hà Nội có định hướng rõ ràng để đối phó, giảm thiểu tác động tiêu cực.
TP. Hồ Chí Minh, Hải Phòng… vốn tập trung số lượng lớn doanh nghiệp xuất khẩu cũng đã tích cực triển khai đồng bộ các biện pháp hỗ trợ, từ cung cấp thông tin, tập huấn cho doanh nghiệp, đến kết nối trực tiếp với các cơ quan chức năng để tháo gỡ khó khăn, rủi ro kịp thời.
Tuy nhiên, để thích ứng tốt hơn trong bối cảnh mới, cần có sự đồng hành sâu sát hơn nữa từ phía cơ quan quản lý của địa phương. Theo khuyến nghị của Cục Phòng vệ thương mại, các địa phương cần tăng cường phối hợp với Bộ Công Thương triển khai giải pháp nâng cao sức cạnh tranh cho doanh nghiệp, xây dựng cơ chế hỗ trợ sản xuất, xuất khẩu theo đúng định hướng của Chính phủ.
Đồng thời, các địa phương cần phải chủ động giám sát, quản lý chặt chẽ hoạt động của doanh nghiệp trên địa bàn để kịp thời phát hiện và ngăn chặn hành vi gian lận xuất xứ, lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại. Ngoài ra, cần cân nhắc kỹ lưỡng khi ban hành các chính sách hỗ trợ để tránh bị cáo buộc là trợ cấp. Trong các vụ việc cụ thể, việc cung cấp thông tin đúng thời hạn cho cơ quan điều tra nước ngoài đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Đây là cơ sở để bảo vệ lợi ích chính đáng của doanh nghiệp, đồng thời giữ uy tín cho hàng hóa Việt Nam.
Về phía doanh nghiệp được khuyến nghị cần hợp tác chặt chẽ với cơ quan điều tra trong các hoạt động thẩm tra, tuân thủ đầy đủ quy trình và thủ tục. Doanh nghiệp cũng phải thường xuyên theo dõi các cảnh báo từ Bộ Công Thương, đồng thời cập nhật thông tin với hiệp hội ngành hàng, với cơ quan quản lý và với đối tác nhập khẩu để kịp thời ứng phó.
Đặc biệt, doanh nghiệp tuyệt đối không tiếp tay cho hành vi gian lận xuất xứ hay lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại, bởi điều này không chỉ gây hại cho bản thân mà còn làm ảnh hưởng tới uy tín chung của hàng hóa Việt Nam.
Xu hướng gia tăng các vụ điều tra phòng vệ thương mại là thách thức tất yếu khi Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng. Tuy nhiên, nếu có sự chuẩn bị, sẵn sàng ứng phó từ việc nâng cao nhận thức của doanh nghiệp, tăng cường cảnh báo sớm của cơ quan trung ương, sự đồng hành sát sao của địa phương..., hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam sẽ vững vàng vượt qua "hàng rào" phòng vệ và tiếp tục mở rộng thị trường quốc tế.