Chặn gian lận xuất xứ: 'Đừng để một con sâu làm rầu nồi canh'

Mở rộng chuỗi cung ứng khu vực

Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực ( Hiệp định RCEP) được ký kết ngày 15/11/2020 giữa 10 quốc gia thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và 5 đối tác gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Australia và New Zealand, bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37. 

RCEP chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2022, qua đó hình thành khu vực thương mại tự do có quy mô dân số lớn nhất thế giới. Hiệp định tạo ra một khuôn khổ hợp tác rộng mở, thúc đẩy lưu chuyển hàng hóa và tăng cường kết nối chuỗi cung ứng giữa các nền kinh tế trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Việc RCEP đi vào thực thi đã mở ra không gian hội nhập mới cho thương mại khu vực. Đối với Việt Nam, hiệp định này mang lại nhiều dư địa để mở rộng xuất khẩu và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị khu vực, đặc biệt khi Việt Nam có khả năng tận dụng các ưu đãi nếu đáp ứng đầy đủ các cam kết về thuế quan và tuân thủ nghiêm các quy định về quy tắc xuất xứ hàng hóa.

margin: 15px auto;" />

Thực hiện các cam kết quốc tế trong Hiệp định RCEP, Bộ trưởng Bộ Công Thương đã ký ban hành Thông tư số 05/2022/TT-BCT quy định Quy tắc xuất xứ hàng hóa để thực thi Hiệp định. Thông tư gồm 4 chương, 32 điều, quy định đầy đủ và chi tiết các nội dung liên quan đến xác định, chứng nhận và kiểm tra xuất xứ hàng hóa.

Cụ thể, Chương 1 quy định những nội dung chung; Chương 2 hướng dẫn cách xác định xuất xứ hàng hóa; Chương 3 quy định về chứng nhận và kiểm tra xuất xứ hàng hóa; Chương 4 là các điều khoản thi hành. Thông tư được xem là cơ sở pháp lý quan trọng để doanh nghiệp Việt Nam áp dụng thống nhất quy tắc xuất xứ RCEP trong hoạt động xuất nhập khẩu.

Theo các chuyên gia, lợi ích cốt lõi của RCEP nằm ở việc hài hòa các quy tắc xuất xứ và thuế quan giữa các nước thành viên. Tuy nhiên, để tận dụng được các ưu đãi này, doanh nghiệp cần chủ động tìm hiểu, nắm vững và đáp ứng đầy đủ các quy định về xuất xứ hàng hóa.

Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu, Bộ Công Thương cho biết, điểm nổi bật của RCEP là việc hài hòa quy tắc xuất xứ giữa các nước thành viên. Trước đây, với 5 hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN và từng đối tác, doanh nghiệp phải áp dụng và tuân thủ 5 bộ quy tắc xuất xứ khác nhau để được hưởng ưu đãi thuế quan khi xuất khẩu sang từng thị trường.

Với RCEP, các quy tắc xuất xứ được thống nhất trong một khuôn khổ chung, tạo thuận lợi đáng kể cho doanh nghiệp trong quá trình tổ chức sản xuất và xuất khẩu. Theo ông Hải, điều này giúp hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam tăng khả năng đáp ứng điều kiện để hưởng ưu đãi thuế quan, bởi nguồn cung nguyên liệu đầu vào chủ yếu đều nằm trong các thị trường thuộc khu vực RCEP.

Theo đó, doanh nghiệp Việt Nam có thể sử dụng nguyên liệu đầu vào từ tất cả các nước trong khu vực RCEP, bao gồm 10 nước ASEAN và 5 đối tác để sản xuất hàng hóa. Nếu đáp ứng được quy tắc xuất xứ theo quy định, hàng hóa sản xuất tại Việt Nam có thể xuất khẩu sang bất kỳ nước thành viên nào trong khối và được hưởng ưu đãi thuế quan.

Đây được đánh giá là lợi thế lớn đối với các ngành sản xuất có chuỗi cung ứng khu vực, đặc biệt là những ngành phụ thuộc nhiều vào nguyên liệu nhập khẩu từ các nước châu Á như dệt may, da giày, điện tử, cơ khí và chế biến thực phẩm.

Thách thức gian lận xuất xứ

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi rõ rệt, việc thực thi RCEP cũng đặt ra những thách thức không nhỏ, trong đó có nguy cơ gian lận xuất xứ hàng hóa. Ông Trần Thanh Hải cảnh báo, chính sự linh hoạt và phạm vi rộng của RCEP có thể bị một số đối tượng lợi dụng để gian lận thương mại, gian lận xuất xứ nhằm hưởng ưu đãi thuế quan không đúng quy định.

Trước vấn đề này, câu hỏi được đặt ra là Việt Nam cần làm gì để giảm thiểu tình trạng lợi dụng nguồn xuất xứ khi thực hiện RCEP, bảo vệ uy tín hàng hóa xuất khẩu và lợi ích chung của nền kinh tế.

Theo TS. Nguyễn Thị Thu Trang, chuyên gia hội nhập kinh tế quốc tế, nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), gian lận xuất xứ không phải là hiện tượng riêng có của RCEP. Trên thực tế, tình trạng này đã từng xảy ra với nhiều hiệp định thương mại tự do khác, trong đó có Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA).

Bà Trang phân tích, thị trường EU có quy mô lớn và mức độ ưu đãi cao, trong khi số lượng đối tác đã ký FTA với EU còn hạn chế. Điều này khiến EU trở thành một "nam châm" thu hút hàng hóa từ nhiều nguồn khác nhau và tiềm ẩn nguy cơ gian lận xuất xứ.

RCEP không phải là nguyên nhân tạo ra gian lận xuất xứ; tuy nhiên, với phạm vi bao phủ rộng và mức độ liên kết sâu giữa các nền kinh tế trong khu vực, hiệp định này có thể khiến tình trạng gian lận trở nên phức tạp hơn nếu công tác quản lý và thực thi không được thực hiện chặt chẽ. Vấn đề then chốt không nằm ở bản thân hiệp định mà ở cách các quốc gia và doanh nghiệp tuân thủ các quy định đã được thống nhất.

Theo bà Trang, hiện nay các cơ quan quản lý nhà nước liên quan như Bộ Công Thương và Hải quan đã triển khai nhiều biện pháp nhằm hạn chế tình trạng gian lận thương mại và gian lận xuất xứ trong quá trình thực thi các FTA. Các biện pháp này hướng tới việc tăng cường kiểm tra giám sát và kịp thời phát hiện những dấu hiệu bất thường trong hoạt động xuất nhập khẩu.

Tuy nhiên, bên cạnh vai trò của cơ quan quản lý, cộng đồng doanh nghiệp giữ vị trí đặc biệt quan trọng trong việc phòng ngừa và ngăn chặn gian lận xuất xứ. Doanh nghiệp cần chủ động nâng cao cảnh giác trong quá trình tổ chức sản xuất và xây dựng chuỗi cung ứng. Khi phát hiện dấu hiệu gian lận, doanh nghiệp cần sớm cảnh báo trong phạm vi ngành hàng và thông tin kịp thời tới các cơ quan có thẩm quyền để có biện pháp xử lý phù hợp.

TS. Nguyễn Thị Thu Trang nhấn mạnh, nếu gian lận thương mại xảy ra ở quy mô lớn, các đối tác nhập khẩu có thể áp dụng các biện pháp ngăn chặn đối với cả ngành hàng. Khi đó, thiệt hại sẽ không dừng lại ở một doanh nghiệp vi phạm mà trở thành thiệt hại chung của toàn ngành và của nền kinh tế.

"Đừng để xảy ra tình trạng một con sâu làm rầu nồi canh", bà Trang nhấn mạnh, đồng thời cho rằng việc bảo vệ uy tín xuất xứ hàng hóa Việt Nam là trách nhiệm chung của Nhà nước, doanh nghiệp và các hiệp hội ngành hàng trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.

Hàng hóa có xuất xứ của Việt Nam xuất khẩu sang các nước thành viên được xem xét cho hưởng ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ Hiệp định RCEP khi có giấy chứng nhận xuất xứ (C/O) được cấp theo quy định.

Cùng với đó, hàng hóa có xuất xứ của các nước thành viên nhập khẩu vào Việt Nam được xem xét cho hưởng ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ Hiệp định RCEP khi nộp C/O hoặc chứng từ tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa do nhà xuất khẩu đủ điều kiện phát hành.