Nguyên liệu đầu vào: “Mạch sống” quyết định giá thành

Sản xuất thép là ngành công nghiệp có tính phụ thuộc cao vào nguyên liệu đầu vào. Những yếu tố chủ chốt gồm quặng sắt, than cốc, thép phế liệu, điện năng và một số vật liệu phụ trợ khác. Trong đó, quặng sắt và than cốc là hai thành phần quan trọng để sản xuất gang, tiền đề của thép. Việt Nam hiện phải nhập khẩu phần lớn quặng sắt từ Australia, Brazil và Trung Quốc, qua các cảng như Thiên Tân.

Với thép phế liệu, nguồn nhập khẩu chiếm tới 50% tổng nhu cầu, trong đó Nhật Bản chiếm hơn 53,9% lượng nhập khẩu, tiếp đến là Mỹ và Australia. Một số doanh nghiệp luyện thép bằng lò điện hồ quang (EAF) còn cần thêm điện cực graphite, loại vật liệu đặc thù có giá trị cao, ảnh hưởng lớn tới chi phí sản xuất.

Biến động giá thép trên thị trường trong nước thường phản ánh trực tiếp từ giá các nguyên liệu này. Với tỷ lệ nhập khẩu nguyên liệu chiếm hơn 70% giá vốn, ngành thép chịu rủi ro lớn từ biến động tỷ giá và giá hàng hóa toàn cầu. Do đó, nhiều doanh nghiệp chọn chính sách dự trữ nguyên liệu như một cách “phòng thủ” để ổn định giá thành và biên lợi nhuận.

Quá trình sản xuất: Công nghệ quyết định hiệu quả và giá trị gia tăng

Quá trình sản xuất thép tại Việt Nam gồm ba công đoạn chính gồm luyện gang, luyện thép và chế biến thành phẩm.

Ở giai đoạn luyện gang, quặng sắt, than cốc và vôi được phối trộn để tạo ra gang lỏng, sản phẩm trung gian có giá trị gia tăng cao, tới 430% so với khâu khai thác quặng, những doanh nghiệp đầu tư sâu vào chuỗi này như Hòa Phát (HPG) thường đạt được biên lợi nhuận tốt và chi phí thấp hơn đáng kể.

Bước sang luyện thép, ba công nghệ chính được áp dụng gồm lò thổi oxy (BOF), lò điện hồ quang (EAF) và lò cảm ứng (IF), chiếm tỷ trọng lần lượt 49%, 38% và 13% trong tổng sản lượng.

Lò BOF sử dụng 1.370 kg quặng sắt, 780 kg than cốc, 270 kg đá vôi và 125 kg thép phế cho mỗi tấn thép thô.

Trong khi đó, EAF cần 1.036 kg thép phế, 28 kg đá vôi, 21 kg coke và 3 kg điện cực graphite.

Các loại thép hợp kim và thép chuyên dụng thường được sản xuất bằng lò cảm ứng IF, một biến thể tiết kiệm chi phí đầu tư hơn so với EAF, phù hợp với doanh nghiệp quy mô vừa và nhỏ.

Sau quá trình luyện, thép bán thành phẩm như phôi Blooms, phôi thanh hoặc phôi phiến sẽ được cán thành thép dài (thép thanh, thép cuộn) hoặc thép dẹt (HRC, CRC, tôn mạ). Đáng chú ý, Hòa Phát là doanh nghiệp Việt Nam niêm yết duy nhất có khả năng sản xuất HRC từ lò BOF, bên cạnh Formosa Hà Tĩnh, hai đơn vị then chốt trong chuỗi cung ứng thép dẹt nội địa.

Đầu ra: Sân chơi của những “ông lớn”

Khoảng 70% sản lượng thép Việt Nam được tiêu thụ trong nước, chủ yếu phục vụ các công trình xây dựng dân dụng và công nghiệp. Trong thị trường nội địa, Hòa Phát (HPG) dẫn đầu về thị phần thép xây dựng và ống thép, Hoa Sen Group (HSG) giữ ngôi đầu mảng tôn mạ.

Về xuất khẩu, Việt Nam tập trung vào các dòng sản phẩm như thép xây dựng, HRC, tôn mạ và phôi thép, với các thị trường chính gồm ASEAN, EU và Mỹ. Dù chịu tác động từ chính sách bảo hộ thương mại tại nhiều khu vực, ngành thép Việt Nam vẫn được đánh giá có tiềm năng tăng trưởng mạnh nhờ nhu cầu xây dựng và hạ tầng trong nước ngày càng lớn, cùng định hướng mở rộng sản xuất về phía xuất khẩu của các doanh nghiệp đầu ngành.

Tóm lại, ngành thép Việt Nam đang ở giai đoạn tái cấu trúc mạnh mẽ, với chuỗi giá trị khép kín từ khai thác nguyên liệu đến sản xuất thành phẩm. Ba yếu tố gồm biến động giá nguyên liệu, chính sách thương mại toàn cầu và sức cầu nội địa là các mũi nhọn định hình triển vọng ngành. Trong bối cảnh đó, những doanh nghiệp có năng lực sản xuất toàn chuỗi như Hòa Phát sẽ giữ vai trò dẫn dắt, góp phần nâng vị thế ngành thép Việt Nam trên bản đồ thế giới.