Không phải cứ nhiều là tốt

“Đừng bỏ hết trứng vào một giỏ” là câu thành ngữ kinh điển mà hầu như ai tham gia đầu tư đều thuộc lòng. Tuy nhiên, trong thực tế, đa dạng hóa không đơn thuần là rải tiền vào nhiều khoản đầu tư khác nhau. Đó là một chiến lược bài bản, dựa trên sự hiểu biết về mối quan hệ giữa các loại tài sản để giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa lợi nhuận.

Một trong những ngộ nhận phổ biến nhất của nhà đầu tư cá nhân là “càng nắm giữ nhiều, càng an toàn”. Thực tế lại khác xa. Theo hướng dẫn từ quỹ đầu tư toàn cầu Vanguard, đa dạng hóa chỉ thực sự có ý nghĩa khi các tài sản trong danh mục ít hoặc không tương quan với nhau. Nói cách khác, khi một loại tài sản giảm giá, những loại khác có thể ổn định hoặc tăng trưởng, giúp tổng danh mục không bị sụt giảm quá mạnh.

Nếu bạn nắm 10 cổ phiếu công nghệ khác nhau, rủi ro vẫn tập trung vì tất cả đều chịu tác động từ cùng một yếu tố ngành. Nhưng khi bạn phân bổ thêm trái phiếu, vàng, quỹ thị trường tiền tệ hoặc cổ phiếu ở các khu vực khác nhau, bạn đã bắt đầu xây dựng “tấm đệm” chống sốc cho danh mục đầu tư.

Nhà kinh tế học Harry Markowitz - cha đẻ của lý thuyết danh mục hiện đại từng ví đa dạng hóa là “bữa trưa miễn phí duy nhất” trong tài chính. Ông muốn nói rằng, nhà đầu tư có thể giảm rủi ro mà không cần hy sinh lợi nhuận kỳ vọng, nếu biết phân bổ hợp lý.

Đa dạng hóa giúp danh mục bớt biến động, giảm thiểu thiệt hại khi một nhóm tài sản gặp khó khăn, đồng thời mở ra cơ hội từ nhiều thị trường khác nhau. Nghiên cứu của Fidelity chỉ ra rằng, các danh mục đa dạng tốt có khả năng đạt mục tiêu lợi nhuận dài hạn cao hơn 30-40% so với nhóm tập trung vào một loại tài sản duy nhất.

Chuẩn mực 60/40 không còn là “lá chắn” tuyệt đối

Trong suốt nhiều thập kỷ, mô hình danh mục 60/40 (60% cổ phiếu, 40% trái phiếu) được xem là “chuẩn mực vàng”. Nhưng bức tranh tài chính toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng. Báo cáo “Fall 2025 Investment Directions” của BlackRock cho biết, mối tương quan giữa cổ phiếu và trái phiếu vốn từng ngược chiều nay đang trở nên dương hơn do lạm phát và chính sách lãi suất cao kéo dài. Khi cả hai cùng giảm, “tấm khiên” bảo vệ nhà đầu tư trở nên mỏng manh hơn.

Morgan Stanley trong “Outlook 2025” cũng cảnh báo rằng nhà đầu tư cần tái định nghĩa khái niệm đa dạng hóa, mở rộng danh mục sang tài sản thay thế như bất động sản, quỹ hạ tầng, hàng hóa (vàng, năng lượng) hoặc các quỹ đầu tư phòng hộ. Đây là những kênh có tương quan thấp với cổ phiếu, có thể giúp danh mục chống chọi tốt hơn với biến động vĩ mô.

Ngoài ra, xu hướng đầu tư quốc tế cũng được nhấn mạnh. Một nghiên cứu đăng trên ScienceDirect năm 2024 cho thấy, việc sở hữu cổ phiếu và trái phiếu ở nhiều quốc gia giúp giảm đáng kể rủi ro chính trị và kinh tế riêng lẻ của từng thị trường. Với sự phát triển của các quỹ ETF toàn cầu, nhà đầu tư Việt Nam giờ đây cũng dễ dàng tiếp cận cơ hội này hơn bao giờ hết.

Chiến lược bền vững và những sai lầm cần tránh

Đa dạng hóa không phải hành động tùy hứng mà cần có chiến lược rõ ràng. Trước hết, nhà đầu tư cần xác định mục tiêu và khẩu vị rủi ro của bản thân, đầu tư để tăng trưởng dài hạn hay bảo toàn vốn? Mức biến động nào là có thể chấp nhận được?

Từ đó, hãy phân bổ theo các lớp tài sản: cổ phiếu, trái phiếu, tiền mặt, vàng, bất động sản, quỹ mở, ETF hoặc các tài sản thay thế. Mục tiêu là tạo nên sự cân bằng giữa các nhóm có mối tương quan thấp, để khi một phần danh mục giảm, phần khác có thể bù đắp.

Việc tái cân bằng định kỳ cũng rất quan trọng. Khi thị trường biến động, tỷ trọng giữa các loại tài sản sẽ lệch khỏi mục tiêu ban đầu. Tái cân bằng giúp đưa danh mục trở lại cấu trúc hợp lý, duy trì tính hiệu quả của chiến lược.

Ngoài ra, đa dạng hóa không loại bỏ hoàn toàn rủi ro. Nhà đầu tư vẫn phải đối mặt với những biến động mang tính hệ thống khi toàn thị trường đi xuống. Vì vậy, yếu tố “hiểu rõ mình đang nắm gì” vẫn luôn quan trọng hơn việc chỉ “nắm cho nhiều”.

Không ít người rơi vào “ảo tưởng đa dạng hóa”. Họ sở hữu nhiều cổ phiếu, nhưng hầu hết cùng ngành hoặc cùng thị trường, khiến danh mục vẫn chịu rủi ro tập trung. Báo Barron’s (2025) từng cảnh báo rằng, ngay cả khi đầu tư theo chỉ số S&P 500 cũng chưa chắc là đa dạng thật sự, bởi nhóm 7 công ty công nghệ hàng đầu đã chiếm hơn 30% trọng số toàn chỉ số.

Một sai lầm khác là “đa dạng hóa quá mức”, đầu tư dàn trải vào hàng chục tài sản nhỏ, khiến chi phí giao dịch và quản lý tăng cao, trong khi hiệu quả lại giảm. Ngoài ra, khi thêm các tài sản thay thế như bất động sản hoặc quỹ hạ tầng, nhà đầu tư cần chú ý đến tính thanh khoản và chi phí, tránh để “lợi nhuận bị ăn mòn”.

Đa dạng hóa không phải công thức thần kỳ giúp tránh rủi ro, nhưng là chiến lược thông minh nhất để tồn tại và phát triển dài hạn trong đầu tư. Trong bối cảnh 2025, khi thế giới tài chính ngày càng biến động, nhà đầu tư Việt Nam cần nhìn nhận đa dạng hóa không chỉ là “chia trứng ra nhiều giỏ”, mà là xây dựng một hệ sinh thái đầu tư bền vững, nơi mỗi loại tài sản đóng vai trò riêng trong việc bảo vệ và gia tăng tài sản cá nhân.