FTA Index đưa cam kết hội nhập đến từng chủ thể tham gia FTA

Đưa cam kết hội nhập xuống cơ sở

Ngay sau công bố, FTA Index được chuyên gia trong ngành cũng như cộng đồng doanh nghiệp đánh giá rất tích cực. Trong đó, các ý kiến cho rằng, nếu như trước đây, các nghiên cứu, thống kê chủ yếu tập trung ở cấp trung ương, thì với FTA Index, lần đầu tiên mức độ tận dụng và triển khai FTA được "soi chiếu" xuống từng địa phương - nơi trực tiếp hỗ trợ doanh nghiệp, thực thi chính sách và hiện thực hóa cam kết hội nhập.

Ngoài ra, chỉ số FTA Index không chỉ đo lường mức độ thương mại hóa mà còn tích hợp các tiêu chuẩn phi thuế quan như chuyển đổi xanh, kinh tế tuần hoàn, ESG, tiêu chuẩn lao động, môi trường và cơ chế điều chỉnh carbon. Đồng thời, chỉ số này còn tập trung phản ánh năng lực cạnh tranh, niềm tin và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp xuất khẩu. 

Sau năm đầu tiên triển khai, theo PGS.TS. Đào Ngọc Tiến - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương - đơn vị thực hiện điều tra, phân tích dữ liệu FTA Index, nhiều địa phương đã có sự "choàng tỉnh", nhận ra việc thực thi FTA chưa như kỳ vọng. Sự thay đổi thể hiện ở việc xây dựng kế hoạch cụ thể, đặt mục tiêu rõ ràng cho từng ngành hàng, thị trường thay vì chỉ dừng ở vài buổi hội thảo tuyên truyền. “Điểm tích cực là ngày càng nhiều địa phương coi doanh nghiệp xuất khẩu là trung tâm của quá trình hỗ trợ” - theo PGS.TS. Đào Ngọc Tiến cho hay.

margin: 15px auto;" />

Về phía Bộ Công Thương, ông Ngô Chung Khanh cũng cho biết, sau lễ công bố FTA Index, nhiều tỉnh, thành phố lớn đã chủ động liên hệ với Bộ Công Thương để xin hướng dẫn chi tiết, từ việc phân tích điểm yếu đến cách xây dựng kế hoạch hỗ trợ doanh nghiệp. Đây là tín hiệu cho thấy sự chuyển biến về tư duy lãnh đạo, dù vẫn cần lan tỏa mạnh mẽ hơn.

Kết quả FTA Index 2024 cho thấy bức tranh nhiều gam màu về mức độ tận dụng các hiệp định thương mại tự do tại các địa phương. Top 10 địa phương dẫn đầu (tính theo đơn vị hành chính trước sáp nhập tỉnh) gồm Cà Mau, Thanh Hóa, Bình Dương, Khánh Hòa, Trà Vinh, Long An, Hà Giang, Bạc Liêu, Ninh Bình và Điện Biên, với số điểm dao động từ 31 đến gần 35. Tuy nhiên, điểm trung bình của cả nước chỉ đạt 26,2/100, trong khi địa phương có điểm thấp nhất chỉ đạt 14,49, phản ánh sự chênh lệch khá lớn giữa các tỉnh, thành trong việc triển khai và tận dụng FTA.

Đưa FTA Index vào nhóm tiêu chí xếp hạng địa phương

Nhìn từ kết quả FTA Index 2024, ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), cho rằng sự khác biệt chủ yếu xuất phát từ tư duy lãnh đạo và cách thức phân bổ nguồn lực tại từng địa phương. Thực tế, có những tỉnh chỉ bố trí một cán bộ phụ trách công tác FTA trong khi khối lượng công việc rất lớn, dẫn tới việc hỗ trợ doanh nghiệp chưa đi vào chiều sâu. Ở phía doanh nghiệp, đa số chưa có bộ phận pháp lý hoặc đội ngũ chuyên gia am hiểu FTA, khiến khả năng tận dụng các cam kết còn hạn chế, đặc biệt đối với những thị trường mới và có yêu cầu cao như EU, Canada hay Vương quốc Anh.

Ở góc độ nghiên cứu, PGS.TS. Đào Ngọc Tiến nhấn mạnh yếu tố hệ thống trong việc nâng cao thứ hạng. Theo ông, nhận thức của cả chính quyền địa phương và cộng đồng doanh nghiệp về FTA hiện vẫn chưa thực sự được coi là một chiến lược dài hạn. Ở nhiều nơi, mối liên kết giữa chính quyền và doanh nghiệp còn lỏng lẻo, trong khi sự quan tâm, đồng hành và hỗ trợ thực chất từ cơ quan quản lý lại là yếu tố có tính quyết định đối với kết quả xếp hạng.

Thực tế cho thấy, có những địa phương kim ngạch xuất khẩu không lớn nhưng vẫn đạt điểm FTA Index cao nhờ sự sát sao, chủ động của chính quyền trong hỗ trợ doanh nghiệp. Một điểm đáng chú ý khác là sự khác biệt trong việc thực hiện các cam kết phát triển bền vững giữa các địa phương. Điển hình như Cà Mau - địa phương dẫn đầu FTA Index 2024 ghi điểm rất cao ở trụ cột phát triển bền vững, khi cả chính quyền và doanh nghiệp đều có nhận thức rõ ràng rằng bảo vệ môi trường, gìn giữ nguồn lợi thủy sản là yếu tố sống còn cho phát triển lâu dài.

Thời gian tới, theo các chuyên gia kinh tế, để FTA Index phát huy hết giá trị, cần mở rộng phạm vi và nâng cao phương pháp đánh giá. PGS.TS. Đào Ngọc Tiến đề xuất nên điều chỉnh tỉ trọng chỉ tiêu, tăng vai trò các yếu tố phát triển bền vững và ưu đãi phi thuế quan, vốn là xu thế dài hạn. Ngoài ra, phạm vi khảo sát nên mở rộng sang hợp tác xã, kinh tế tập thể bởi đây là những thành phần có đóng góp vào xuất khẩu nhưng chưa được đo lường.

Còn đại diện cho khối doanh nghiệp, theo TS. Nguyễn Văn Thân, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME), việc hình thành FTA Index, coi đây là bộ chỉ số quan trọng cấp quốc gia bởi nó kéo được cả chính quyền địa phương lẫn cộng đồng doanh nghiệp vào cuộc. Tuy nhiên, để chỉ số này thực sự phát huy hiệu quả, cần đưa FTA Index vào nhóm tiêu chí xếp hạng địa phương. "Nếu được như vậy, lãnh đạo tỉnh sẽ tập trung nguồn lực ngay, bởi khi chỉ số trở thành một 'thước đo' chính thức, áp lực cải thiện sẽ lớn hơn" ông nhấn mạnh.

Đặc biệt, Chủ tịch VINASME nhấn mạnh, cùng với chính sách hỗ trợ từ nhà nước, bản thân doanh nghiệp phải chủ động chuyển đổi, đầu tư để đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, đặc biệt ở các thị trường khó tính. Đây là con đường duy nhất để đạt mục tiêu phát triển bền vững.

Ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên:  Bộ đang phối hợp cùng các bộ, ngành và địa phương để xây dựng bộ câu hỏi đánh giá cập nhật, sát thực tiễn hơn. Đồng thời, các tỉnh sẽ được hướng dẫn cụ thể nhằm cải thiện kết quả không chỉ để "nâng điểm" mà quan trọng hơn là hỗ trợ doanh nghiệp hiệu quả.