FTA Index và yêu cầu nâng cấp năng lực thực thi hội nhập ở địa phương

Hội nhập sâu rộng và "bài toán" thực thi FTA tại địa phương

Việc Việt Nam tham gia ngày càng nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, UKVFTA… đã mở ra không gian phát triển mới cho nền kinh tế, đặc biệt là cơ hội mở rộng thị trường xuất nhập khẩu, đa dạng hóa đối tác thương mại và thu hút đầu tư nước ngoài. 

Trong bối cảnh đó, ngày 8/4/2025, Bộ Công Thương tổ chức Lễ công bố Bộ chỉ số đánh giá kết quả thực hiện các FTA của các địa phương (FTA Index). Đây được xem là bước đi quan trọng nhằm lượng hóa hiệu quả thực thi FTA ở cấp địa phương, tạo cơ sở đánh giá khách quan, minh bạch mức độ tận dụng các hiệp định thương mại tự do đối với phát triển kinh tế - xã hội, nhất là tăng trưởng giá trị thương mại.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai thời gian qua cho thấy, việc thực thi FTA tại các địa phương vẫn còn không ít tồn tại, hạn chế. Khoảng cách giữa “ký kết” và “tận dụng” vẫn khá rõ rệt. Dù nhiều dòng thuế đã được đưa về 0%, song không phải địa phương nào cũng chuyển hóa được ưu đãi đó thành gia tăng kim ngạch xuất nhập khẩu hay mở rộng thị trường bền vững cho doanh nghiệp trên địa bàn.

margin: 15px auto;" />

Chia sẻ về vấn đề này, ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Kinh tế tổng hợp, Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, trong những năm qua, các địa phương đã có nhiều nỗ lực nhất định trong việc hỗ trợ doanh nghiệp thực thi và tận dụng các FTA, đặc biệt là các FTA thế hệ mới.

Các tỉnh, thành phố đã chủ động phối hợp với các bộ, ngành, chuyên gia và hiệp hội doanh nghiệp để cung cấp thông tin liên quan trực tiếp tới cộng đồng doanh nghiệp trên địa bàn; tập trung làm rõ các cơ hội, thách thức, khả năng tận dụng FTA, cũng như cập nhật những xu hướng mới trong thực thi các hiệp định như EVFTA hay CPTPP.

Bên cạnh đó, nhiều địa phương đã đẩy mạnh các hoạt động kết nối doanh nghiệp, không chỉ giữa các doanh nghiệp trong nước mà còn giữa doanh nghiệp nội địa với doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài. Đây được xem là kênh quan trọng để lan tỏa cơ hội hội nhập, hình thành chuỗi liên kết, từng bước nâng cao năng lực tham gia chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu.

Dù vậy, theo ông Nguyễn Anh Dương, những nỗ lực này vẫn chưa đồng đều và còn những điểm cần tiếp tục cải thiện. Trước hết là chất lượng của các hoạt động thông tin, tuyên truyền. Trong thời gian qua, nhiều hội thảo, khóa tập huấn về FTA, đặc biệt là về quy tắc xuất xứ, đã được tổ chức. Tuy nhiên, hoạt động được đánh giá cao nhất về tính kịp thời, chiều sâu và tần suất chính là các chương trình hướng dẫn về quy tắc xuất xứ trong EVFTA do Bộ Công Thương phối hợp với một số địa phương triển khai sớm và bài bản. Trong khi đó, các nội dung khác liên quan đến thực thi FTA vẫn còn hạn chế về tần suất và độ cập nhật.

Một vấn đề khác là độ sâu của các hoạt động hướng dẫn. Do điều kiện khác nhau, khả năng tiếp cận và mời chuyên gia của nhiều địa phương còn hạn chế. Để bảo đảm nhiều đối tượng cùng tham gia, nội dung truyền đạt thường được thiết kế ở mức phổ quát, khiến chiều sâu chuyên môn chưa thực sự đáp ứng nhu cầu của những doanh nghiệp đã và đang trực tiếp tham gia xuất nhập khẩu theo FTA.

Đáng chú ý, trong các FTA thế hệ mới đều có chương riêng về hợp tác và nâng cao năng lực, trong đó các đối tác cam kết hỗ trợ kỹ thuật cho Việt Nam. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều địa phương và doanh nghiệp mới chỉ tập trung vào việc “mình cam kết gì” và “mình được hưởng lợi gì”, trong khi chưa chủ động đề xuất, kiến nghị để tận dụng các hỗ trợ từ đối tác. Đây là một khoảng trống đáng tiếc trong quá trình thực thi FTA hiện nay.

Động lực thúc đẩy thay đổi tư duy và hành động

Từ thực tiễn khảo sát và phổ biến hội nhập kinh tế quốc tế tại các địa phương, ông Nguyễn Anh Dương cho rằng, sự chênh lệch trong kết quả tận dụng FTA giữa các tỉnh, thành phố xuất phát từ cả nguyên nhân khách quan và chủ quan.

Về khách quan, bối cảnh thị trường và yêu cầu của các đối tác không ngừng thay đổi. Chẳng hạn, thị trường EU ngày càng siết chặt các tiêu chuẩn phát triển bền vững, ảnh hưởng trực tiếp tới nhiều mặt hàng nông, lâm, thủy sản. Ở chiều ngược lại, một số thị trường lại mang đến cơ hội từ chuyển giao công nghệ. Ví dụ, mặt hàng quả vải khi xuất khẩu sang Nhật Bản đã hưởng lợi đáng kể từ hỗ trợ công nghệ chiếu xạ và bảo quản trước vận chuyển. Những yếu tố này cho thấy, quan hệ đối tác trong khuôn khổ FTA có thể tạo ra lợi thế đáng kể nếu địa phương và doanh nghiệp biết chủ động khai thác.

Về chủ quan, sự khác biệt lớn nhất nằm ở nhận thức và mức độ quan tâm của chính quyền địa phương đối với các cam kết FTA. Có những địa phương tổ chức hoạt động rất thường xuyên, duy trì trao đổi chặt chẽ với Bộ Công Thương, các bộ, ngành liên quan và mạng lưới chuyên gia để kịp thời hỗ trợ doanh nghiệp. Ngược lại, ở một số địa phương, sự quan tâm tới FTA thế hệ mới chưa thực sự đồng đều, ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng tổ chức thực thi.

Bên cạnh đó, công tác triển khai hiện nay vẫn tập trung nhiều vào việc phổ biến nội dung các hiệp định đã ký kết, trong khi những quy định mới của các thị trường đối tác không được nêu trực tiếp trong FTA lại chưa được cập nhật và xử lý kịp thời. Điều này dẫn đến sự khác biệt lớn giữa các địa phương trong mức độ chủ động chuẩn bị và thích ứng.

Trong bối cảnh đó, việc Bộ Công Thương xây dựng và công bố FTA Index được kỳ vọng sẽ tạo ra một cú hích mới trong nâng cao năng lực hội nhập và thực thi FTA của các địa phương. Theo ông Nguyễn Anh Dương, FTA Index không chỉ là công cụ đo lường mà còn là động lực quan trọng, giúp các địa phương nhìn rõ vị trí của mình trong bức tranh chung, từ đó thúc đẩy cải thiện chất lượng thực thi.

Việc công bố định kỳ các kết quả đánh giá một cách minh bạch sẽ giúp hình thành “văn hóa thực thi FTA” dựa trên số liệu và kết quả cụ thể, thay vì làm cho xong nhiệm vụ. Các chỉ số thành phần của FTA Index sẽ chỉ ra những khâu còn yếu, những nội dung cần cải thiện, qua đó giúp địa phương gắn việc thực thi FTA với lợi ích thực chất của doanh nghiệp và nền kinh tế.

Để FTA Index thực sự phát huy hiệu quả, ông Nguyễn Anh Dương đưa ra một số khuyến nghị. Trước hết, Bộ Công Thương cần dành nhiều nguồn lực hơn cả về con người và thời gian để bảo đảm việc công bố chỉ số được thực hiện nghiêm túc, minh bạch và có độ tin cậy cao, đủ để các địa phương tham chiếu trong hoạch định chính sách. Thứ hai, cần tăng cường phối hợp với các chuyên gia và cán bộ địa phương nhằm thống nhất cách hiểu về các chỉ số, tạo sự đồng bộ trong triển khai. Cuối cùng, việc thường xuyên trao đổi với các đối tác để tranh thủ hỗ trợ kỹ thuật cho địa phương cần được coi là một trụ cột trong chiến lược thực thi FTA thời gian tới.

FTA Index, vì vậy, không chỉ là một bộ chỉ số, mà là lời nhắc nhở mạnh mẽ về yêu cầu đổi mới tư duy hành động trong hội nhập, nơi hiệu quả thực thi mới là thước đo cuối cùng của thành công.

Bộ chỉ số FTA Index 2024 được xây dựng theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và là kết quả nỗ lực phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa Bộ Công Thương với các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp với mục đích nâng cao hơn nữa hiệu quả thực thi các FTA của Việt Nam, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu về tăng trưởng kinh tế, đầu tư và thương mại của Đảng, Nhà nước, Chính phủ Việt Nam.