Hàng Việt ra thế giới: Xuất xứ hàng hóa là "chìa khóa" nâng giá trị

Tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng, nhưng thách thức ngày càng lớn

Giai đoạn 2020 - 2025 đánh dấu bước phát triển mạnh mẽ của hoạt động xuất nhập khẩu Việt Nam, khẳng định vai trò trụ cột của khu vực thương mại đối với nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân đạt khoảng 10%/năm, giúp Việt Nam gia nhập nhóm 20 nền kinh tế có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất thế giới từ năm 2023. Đặc biệt, Việt Nam đã duy trì xuất siêu liên tục trong 10 năm, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, tạo nguồn ngoại tệ và củng cố dự trữ ngoại hối quốc gia.

margin: 15px auto;" />

Riêng 11 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu đạt 430,2 tỷ USD, tăng 16,1% so với cùng kỳ năm trước; cả năm dự kiến vượt 470 tỷ USD, tăng khoảng 16% so với năm 2024, tiếp tục khẳng định vị thế Việt Nam là một nền kinh tế có độ mở cao và là điểm sáng trong thương mại khu vực và toàn cầu.

Tuy nhiên, bên cạnh kết quả tích cực, xuất khẩu Việt Nam đang đối mặt với những thách thức mang tính cấu trúc và dài hạn. Trên bình diện quốc tế, kinh tế thế giới phục hồi chậm, xung đột địa chính trị, xu hướng phân mảnh thương mại và chủ nghĩa bảo hộ gia tăng đang làm thu hẹp dư địa tăng trưởng truyền thống.

Các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và “xanh hóa” chuỗi cung ứng ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc để tiếp cận các thị trường lớn, tạo áp lực không nhỏ đối với doanh nghiệp xuất khẩu, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Ở góc độ nội tại, tăng trưởng xuất khẩu vẫn phụ thuộc nhiều vào khu vực doanh nghiệp FDI. Doanh nghiệp trong nước chưa tham gia sâu vào các khâu có giá trị gia tăng cao của chuỗi giá trị toàn cầu; năng lực thiết kế, marketing quốc tế và xây dựng thương hiệu còn hạn chế; mức độ phụ thuộc vào nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu của nhiều ngành hàng vẫn ở mức cao.

Do đó, xuất nhập khẩu Việt Nam trong thời gian tới đòi hỏi chuyển dịch mạnh mẽ từ mô hình tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu, hiệu quả và bền vững, gắn với nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ và tỷ lệ nội địa hóa.

TS. Nguyễn Thị Thu Trang, chuyên gia pháp luật và hội nhập kinh tế quốc tế, nguyên Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), nhấn mạnh, việc đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững về môi trường, lao động, trách nhiệm xã hội và quản trị doanh nghiệp không còn là lựa chọn, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc đối với hàng hóa xuất khẩu. Chủ động thích ứng với các chuẩn mực bền vững sẽ giúp doanh nghiệp Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh, giảm rủi ro thương mại và tạo nền tảng cho tăng trưởng dài hạn.

Bên cạnh đó, nhiều ý kiến cho rằng, cần nâng cao hiệu quả tận dụng các Hiệp định thương mại tự do (FTA), nhất là các FTA thế hệ mới, thông qua tăng cường cung cấp thông tin thị trường, hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng quy tắc xuất xứ hàng hóa và tiêu chuẩn kỹ thuật. Đồng thời, các giải pháp hỗ trợ từ phía Nhà nước như hoàn thiện thể chế, phát triển hạ tầng logistics, thúc đẩy chuyển đổi xanh, chuyển đổi số và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp cũng được xác định là những yếu tố then chốt để duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững.

FTA thế hệ mới, thuế giảm nhưng tiêu chuẩn và xuất xứ siết chặt

Trong bối cảnh thuế quan dần được xóa bỏ theo các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới như RCEP, EVFTA và CPTPP, các rào cản phi thuế quan ngày càng gia tăng. Việc hiểu đúng và tuân thủ quy tắc xuất xứ hàng hóa đang trở thành yếu tố then chốt quyết định khả năng tận dụng ưu đãi và duy trì thị trường xuất khẩu.

Ông Ngô Chung Khanh, Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), nhận định: “Phòng vệ thương mại chỉ là một trong các công cụ hạn chế thương mại. Khi thuế quan giảm mạnh theo các FTA, các biện pháp phi thuế quan, đặc biệt là SPS, TBT và các tiêu chuẩn liên quan đến môi trường, lao động, phát triển bền vững sẽ gia tăng rõ rệt”.

Theo ông Khanh, nhiều thị trường nhập khẩu đang đặt ra hệ thống tiêu chí ngày càng cao. Trong đó, xuất xứ hàng hóa và khả năng chứng minh xuất xứ hợp lệ là điều kiện tiên quyết để hàng hóa được hưởng ưu đãi và tiếp cận thị trường. Thực tế cho thấy, không ít doanh nghiệp Việt Nam dù xuất khẩu vào RCEP, EVFTA hay CPTPP nhưng vẫn không được hưởng ưu đãi thuế do không đáp ứng hoặc hiểu chưa đầy đủ quy tắc xuất xứ, thậm chí đối mặt với nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại hoặc áp dụng biện pháp kiểm soát bổ sung.

Ông Khanh cho biết, việc xây dựng cơ chế “cảnh báo sớm” về các rào cản thương mại mới là cần thiết, dù đây là nhiệm vụ không dễ vì đòi hỏi thu thập, cập nhật thông tin nhanh chóng và đầy đủ. Hiện, Bộ Công Thương tập trung cập nhật và phổ biến kịp thời các chính sách thương mại, quy định kỹ thuật và xu hướng quản lý mới của các thị trường FTA, giúp doanh nghiệp chủ động điều chỉnh chiến lược sản xuất – xuất khẩu.

Cổng thông tin FTA của Chính phủ (FTA.gov.vn) hiện cập nhật các chính sách thương mại, cam kết, tiến trình thực thi của các thị trường mà Việt Nam đã ký kết FTA, trong đó có RCEP, EVFTA và CPTPP. Đây là kênh thông tin chính thống, hỗ trợ doanh nghiệp tra cứu quy tắc xuất xứ, điều kiện kỹ thuật và các yêu cầu liên quan trước khi thâm nhập thị trường.

Xuất xứ hàng hóa - “tấm vé thông hành” vào chuỗi cung ứng toàn cầu

TS. Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh, nhấn mạnh, đa dạng hóa thị trường xuất khẩu gắn với việc tận dụng hiệu quả các FTA là hướng đi tất yếu của doanh nghiệp Việt Nam, trong đó xuất xứ hàng hóa đóng vai trò then chốt.

Việt Nam hiện đã ký kết và thực thi 17 hiệp định FTA, thuộc nhóm quốc gia có số lượng FTA nhiều nhất thế giới. Nhờ mạng lưới FTA rộng khắp, những năm gần đây, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tăng trưởng mạnh, tiến gần mốc 800 tỷ USD, mở ra không gian thị trường rộng lớn với mức độ ưu đãi thuế quan ngày càng sâu.

“Tuy nhiên, cơ hội từ FTA chỉ thực sự trở thành lợi thế cạnh tranh khi doanh nghiệp đáp ứng đầy đủ các quy tắc xuất xứ”, TS Võ Trí Thành khẳng định. Các thị trường lớn và khó tính như Hoa Kỳ, EU không chỉ yêu cầu cao về chất lượng, an toàn thực phẩm, lao động, môi trường mà còn đặc biệt coi trọng tính minh bạch và hợp pháp của xuất xứ hàng hóa. Đây chính là “tấm vé thông hành” để hàng hóa Việt Nam thâm nhập bền vững vào chuỗi cung ứng toàn cầu, nhất là đối với các lô hàng lớn, giá trị cao.

Mặc dù chưa thể khẳng định mức độ cập nhật đạt tuyệt đối, nhưng cổng thông tin FTA cung cấp một "bức tranh" khá đầy đủ về chính sách thương mại hiện hành tại các thị trường đối tác, tiến trình đàm phán, nội dung cam kết cũng như các hướng dẫn, giải thích liên quan. Đây là kênh thông tin chính thống, hữu ích để doanh nghiệp tra cứu và định hướng hoạt động xuất khẩu trong khuôn khổ các FTA.

Xuất khẩu Việt Nam trong giai đoạn 2020 - 2025 đã đạt những kết quả ấn tượng, nhưng để duy trì đà tăng trưởng bền vững, doanh nghiệp cần chuyển dịch sang mô hình tăng trưởng dựa trên giá trị gia tăng, công nghệ, hàm lượng nội địa hóa và tuân thủ nghiêm ngặt các quy tắc xuất xứ. Trong bối cảnh các FTA thế hệ mới mang lại ưu đãi thuế nhưng siết chặt tiêu chuẩn, xuất xứ hàng hóa chính là "chìa khóa" mở rộng cơ hội, nâng cao năng lực cạnh tranh và bảo đảm chỗ đứng vững chắc của Việt Nam trên bản đồ thương mại toàn cầu.