Hoàn thiện khung pháp lý cho thị trường điện cạnh tranh

19/12/2025 - 15:107 phút đọc

Kinh tế Việt Nam sắp bước qua năm 2025 với nhiều kết quả tăng trưởng tích cực, tạo đà cho năm 2026 - năm mở đầu cho giai đoạn phát triển mới với mục tiêu tăng trưởng hai con số. Để đáp ứng yêu cầu tăng trưởng cao, nhu cầu năng lượng của nền kinh tế dự tính cần tăng gấp 1,5 lần, bình quân hằng năm tăng từ 12-16%.

Mới đây, Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã đặt ra yêu cầu cải cách, xây dựng thị trường năng lượng theo hướng cạnh tranh, minh bạch và bền vững, đa dạng hóa hình thức sở hữu và phương thức kinh doanh.

Tại kỳ họp thứ 10 vừa kết thúc, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 nhằm thể chế hóa Nghị quyết 70-NQ/ của Bộ Chính trị, đặt nền tảng quan trọng để phát triển năng lượng bền vững.

Phát biểu tại Diễn đàn: “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp” do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức, ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch VCCI nhận định, trong những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, cơ bản đáp ứng được các mục tiêu đề ra trong chiến lược phát triển năng lượng quốc gia tầm nhìn đến năm 2050. Mặc dù vậy, để ngành năng lượng phát triển bền vững, hạn chế những bất cập hiện nay, cần tuân theo một chuẩn mực thống nhất của cơ chế thị trường.

margin: 15px auto;" />

Phó Chủ tịch Hoàng Quang Phòng cho biết, theo đánh giá của nhiều chuyên gia, ngành năng lượng Việt Nam vẫn còn những hạn chế như: Xuất hiện tình trạng mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung ứng và nhu cầu, giữa nhu cầu đầu tư và nguồn vốn đầu tư, bất cập trong việc phân bổ hệ thống năng lượng theo vùng, lãnh thổ; Đầu tư cho sự phát triển năng lượng vẫn chưa đáp ứng với sự phát triển kinh tế xã hội; Tiến độ của nhiều dự án còn chậm; Hệ thống các văn bản pháp luật điều chỉnh thị trường năng lượng còn thiếu và chưa đồng bộ. Giá năng lượng chưa phản ánh chính xác các yếu tố đầu vào của sản xuất và phân phối sản phẩm năng lượng…

"Trong những năm tới, xu thế phát triển năng lượng thế giới sẽ tập trung vào việc thúc đẩy mạnh mẽ chuyển dịch năng lượng, thực thi các chính sách mạnh mẽ chống biến đổi khí hậu và tăng cường an ninh năng lượng.

Với mục tiêu tăng trưởng kinh tế cao, để đảm bảo an ninh năng lượng cung cấp đầy đủ năng lượng phục vụ phát triển kinh tế xã hội có mức tăng trưởng cao, cần thực hiện nhiều cơ chế tháo gỡ, giải pháp đồng bộ, với sự nỗ lực tham gia các ngành, các cấp, các địa phương”, Phó Chủ tịch VCCI nhấn mạnh.

Hoàn thiện nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán

Phát biểu tại Diễn đàn, ĐBQH Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam nhấn mạnh: “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh minh bạch là yếu tố quan trọng trong bối cảnh ngành năng lượng Việt Nam đang đứng trước yêu cầu chưa từng có về chuyển dịch xanh, đảm bảo an ninh năng lượng”.

Cũng theo ông Huân, bài học từ nhiều quốc gia cho thấy thị trường năng lượng chỉ có thể vận hành minh bạch nếu được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán và dự báo được trong dài hạn.
Liên hệ thực tế với Việt Nam, ông Huân thẳng thắn cho rằng vẫn còn sự chồng chéo giữa các luật như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai, Luật Bảo vệ môi trường. Những điểm giao thoa này tạo ra khoảng trống pháp lý hoặc thủ tục phức tạp, gây khó khăn cho doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý.

“Hiện tại, Việt Nam cũng chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cho cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), hay cho thị trường tín chỉ carbon… Đó là những công cụ rất quan trọng trong xu thế hội nhập và phát triển bền vững”, ĐBQH Nguyễn Quang Huân nhấn mạnh.

Đáng ngại, nhiều bất cập đang ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của thị trường năng lượng. Cơ chế giá chưa phản ánh đủ chi phí và rủi ro, gây khó khăn cho nhà đầu tư và làm giảm động lực đổi mới công nghệ.

Cơ chế điều chỉnh giá điện còn chậm, thiếu tính dự báo, không đáp ứng yêu cầu thị trường mở và hội nhập. Cơ quan điều tiết năng lượng chưa có đủ tính độc lập, trong khi dữ liệu thị trường như giá giao dịch, phụ tải, phương thức vận hành hệ thống… chưa được công bố minh bạch, ảnh hưởng tới năng lực dự báo và niềm tin của doanh nghiệp.

Công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo vẫn chưa được áp dụng mạnh mẽ trong giám sát giao dịch, ngăn ngừa rủi ro và phát hiện bất thường, khiến hoạt động giám sát chủ yếu mang tính thủ công và phản ứng chậm.

“Những yếu tố nêu trên cho thấy thị trường năng lượng Việt Nam đang bước vào một giai đoạn phát triển mới nhưng bộ công cụ quản lý, pháp lý và giám sát vẫn chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn. Nếu không cải cách kịp thời sẽ gặp khó khăn trong việc thu hút nguồn lực xã hội, đặc biệt là đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài vào hạ tầng năng lượng, trong khi nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội ngày càng lớn.”- ông Huấn nhấn mạnh.

Để khắc phục những hạn chế nêu trên, ông Huân cho rằng, cần triển khai đồng bộ và quyết liệt các nghị quyết của Đảng liên quan đến phát triển năng lượng, đặc biệt là các nội dung về xây dựng thị trường điện cạnh tranh.

“Việc thể chế hóa đầy đủ các nghị quyết là điều kiện tiên quyết để tạo ra cơ sở pháp lý thống nhất, minh bạch và có tính ràng buộc cao. Vừa qua Kỳ họp thứ 10, Quốc hội Khóa XV đã thông qua Nghị quyết về các cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030 nhằm thể chế hóa Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị là bước đi quan trọng đầu tiên thể hiện theo hướng này. Vì vậy, việc sửa đổi toàn diện Luật Điện lực cần được ưu tiên hàng đầu. Luật Điện lực sửa đổi phải đặt mục tiêu xác lập cơ chế thị trường bán buôn, bán lẻ cạnh tranh đúng nghĩa, khuyến khích nhiều thành phần kinh tế tham gia vào cả ba khâu: phát điện, truyền tải và phân phối, nhưng với yêu cầu tách bạch rõ ràng…”, ĐBQH Nguyễn Quang Huân đề nghị.

Cần hành động sớm để thu hút đầu tư

Đồng tình với việc cần sớm hoàn thiện thể chế, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE), cho biết, các nhà đầu tư nước ngoài quan tâm đến chính sách năng lượng, giá thành, độ ổn định của thị trường năng lượng. Các nhà đầu tư vào lĩnh vực năng lượng cũng đang chờ cơ chế, chính sách để rót vốn. “Nếu không hành động khẩn trương có thể trong một số trường hợp sẽ mất cơ hội”, Chủ tịch VAFIE lưu ý.

Ở khía cạnh khác, Chủ tịch VAFIE cho rằng với cơ chế giá điện phần nào mang tính bao cấp như hiện nay, nhà đầu tư nước ngoài được hưởng do chi phí điện thấp so với các quốc gia trong khu vực. “Khi có giá điện mang tính thị trường, phản ánh đúng cung - cầu, chắc chắn sẽ tiến bộ hơn, đảm bảo lợi ích quốc gia. Do vậy, cần tiến tới thị trường năng lượng cạnh tranh và minh bạch càng sớm càng tốt”, ông Tuấn đề nghị.

Đề cập đến kế hoạch thực hiện thị trường điện bán lẻ đến năm 2027, Chủ tịch VAFIE nhấn mạnh cần có lộ trình, xác định cụ thể để không thể chậm trễ hơn, cùng lúc vừa đảm bảo an ninh năng lượng vừa chuyển sang thị trường cạnh tranh minh bạch - 2 yêu cầu cùng quan trọng và thực hiện đồng thời.

“Thực tế cho thấy, sự chậm trễ trong việc thực hiện các cơ chế, chính sách thị trường năng lượng những năm qua dẫn đến ách tắc trong thu hút đầu tư, nhất là các dự án năng lượng tái tạo chờ cơ chế, chính sách. Nhu cầu đầu tư lớn, cần hành động sớm để thu hút đầu tư, cả đầu tư trong nước và nước ngoài”- Chủ tịch VAFIE đề nghị.

“Từ góc nhìn của cộng đồng doanh nghiệp, VCCI nhận thấy, một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch không chỉ là yêu cầu của quá trình cải cách thể chế, mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.

Đối với các doanh nghiệp đầu tư trong lĩnh vực năng lượng, một thị trường cạnh tranh và minh bạch sẽ tạo ra môi trường đầu tư ổn định, dự đoán được, giảm thiểu rủi ro chính sách và chi phí tuân thủ. Khi khung khổ thể chế rõ ràng, cơ chế giá minh bạch và thông tin thị trường được công bố đầy đủ, nhà đầu tư sẽ có cơ sở vững chắc hơn để ra quyết định, qua đó góp phần huy động hiệu quả các nguồn lực xã hội cho phát triển năng lượng”, Phó Chủ tịch VCCI Hoàng Quang Phòng nhấn mạnh.