Hội nhập kinh tế quốc tế từ góc nhìn thực thi ở địa phương

Từ kết quả FTA Index đến chuyển động thực chất của địa phương

Trong bối cảnh Việt Nam tham gia ngày càng sâu rộng vào mạng lưới các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, thách thức lớn nhất không còn nằm ở việc ký kết, mà ở năng lực tổ chức thực thi tại cấp địa phương. Chính quyền địa phương là “điểm chạm” trực tiếp giữa các cam kết quốc tế với hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp, nơi các quy định về quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật, lao động, môi trường được cụ thể hóa thành hành động. Thực tiễn triển khai tại các địa phương cho thấy, hiệu quả hội nhập phụ thuộc rất lớn vào mức độ chủ động của chính quyền, khả năng hỗ trợ doanh nghiệp và sự chuyển biến trong tư duy thực thi FTA. Từ góc nhìn đó, Thanh Hóa - một địa phương có kết quả tích cực trong FTA Index, cung cấp nhiều kinh nghiệm đáng chú ý về cách thức đưa các cam kết hội nhập đi vào thực chất.

Việc Thanh Hóa được xếp vào nhóm địa phương có thứ hạng cao trong FTA Index năm 2024 không chỉ là một kết quả mang tính ghi nhận, mà còn phản ánh những chuyển biến thực chất trong cách tiếp cận và triển khai hội nhập kinh tế quốc tế tại địa phương.

Theo ông Doãn Trọng Thanh, Phó Trưởng Phòng Quản lý Xuất nhập khẩu, Sở Công Thương Thanh Hóa, kết quả này là tổng hòa của quá trình vào cuộc đồng bộ, liên tục và có trọng tâm của cả hệ thống chính trị tỉnh trong nhiều năm qua.

“Để có được kết quả như vậy, trong thời gian qua, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh cùng các sở, ban, ngành đã thực sự quan tâm đến việc hỗ trợ doanh nghiệp tham gia tuyên truyền, tập huấn chuyên sâu về các hiệp định thương mại tự do, cũng như xây dựng chiến lược, chương trình đối ngoại và hội nhập quốc tế”, ông Thanh nhấn mạnh.

Ngay sau khi các FTA được ký kết, Thanh Hóa đã kịp thời ban hành kế hoạch triển khai thực hiện trên địa bàn tỉnh, giúp doanh nghiệp nắm bắt và tận dụng các lợi thế từ cam kết hội nhập. Song song với đó là hàng loạt chính sách hỗ trợ được ban hành nhằm thúc đẩy doanh nghiệp mở rộng thị trường, đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu, tiêu biểu như chính sách hỗ trợ thị trường mới, mặt hàng mới; chính sách phát triển doanh nghiệp giai đoạn 2022 - 2026; các chính sách hỗ trợ logistics, giao nhận hàng hóa qua Cảng Nghi Sơn và các cửa ngõ xuất khẩu quan trọng.

margin: 15px auto;" />

Theo đánh giá của ông Doãn Trọng Thanh, điểm đáng chú ý là sự chuyển dịch từ tư duy “thụ động tiếp nhận thông tin” sang “chủ động hội nhập” của cộng đồng doanh nghiệp. “Các doanh nghiệp không chỉ trông chờ vào thông tin từ cơ quan quản lý nhà nước, mà đã chủ động tìm kiếm, tham gia các khóa tập huấn chuyên sâu về quy tắc xuất xứ, hàng rào kỹ thuật, các tiêu chuẩn mới”, ông cho biết.

Thực tế cho thấy, tỷ lệ doanh nghiệp nộp hồ sơ xin cấp C/O ưu đãi và tận dụng ưu đãi thuế quan tại các FTA thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, UKVFTA ngày càng tăng. Đây cũng là yếu tố trực tiếp góp phần thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu của địa phương. Trong 7 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của Thanh Hóa đạt khoảng 4,1 tỷ USD, tăng 21,8% so với cùng kỳ; riêng xuất khẩu sang các thị trường FTA thế hệ mới tăng từ 10 - 12%.

Không chỉ dừng lại ở con số, theo ông Thanh, FTA Index còn tạo ra một “áp lực tích cực” đối với cả chính quyền và doanh nghiệp. “Chỉ số này không đơn thuần là xếp hạng, mà là cơ sở để tỉnh nhận diện điểm nghẽn, điều chỉnh chiến lược, cải thiện các trụ cột còn hạn chế như tuyên truyền, thực thi pháp luật FTA và các cam kết phát triển bền vững”, ông phân tích.

Một trong những chuyển biến rõ nét được ông Doãn Trọng Thanh chỉ ra là sự thay đổi trong tư duy sản xuất của doanh nghiệp, đặc biệt liên quan đến chuyển đổi xanh và phát triển bền vững. Theo ông, các cam kết về môi trường, lao động trong các FTA thế hệ mới “không còn là rào cản, mà đã trở thành điều kiện bắt buộc để thâm nhập các thị trường cao cấp”.

Nhiều doanh nghiệp thuộc các ngành chủ lực của tỉnh như dệt may, da giày, chế biến nông sản đã bắt đầu điều chỉnh chiến lược đầu tư, chuyển sang sản xuất xanh, sản xuất sạch, hoàn thiện hệ thống truy xuất nguồn gốc nhằm bảo đảm chuỗi cung ứng bền vững. Cùng với đó là xu hướng đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống, chủ động mở rộng sang châu Âu, Canada, Brazil, Trung Đông.

Tuy nhiên, ông Thanh cũng thẳng thắn chỉ ra những khó khăn mang tính cấu trúc mà doanh nghiệp Thanh Hóa đang đối mặt. Với hơn 20.000 doanh nghiệp đang hoạt động, trong đó trên 90% là doanh nghiệp nhỏ, siêu nhỏ và vừa, hạn chế lớn nhất vẫn là nguồn nhân lực chất lượng cao. “Phần lớn doanh nghiệp thiếu nhân sự am hiểu sâu về luật thương mại quốc tế, quy tắc xuất xứ, tiêu chuẩn kỹ thuật, phòng vệ thương mại; hạn chế về ngoại ngữ và kỹ năng đàm phán khiến việc tiếp cận, thực thi các cam kết FTA gặp nhiều khó khăn”, ông nêu rõ.

Bên cạnh đó là những hạn chế về quản trị chuỗi cung ứng, hạ tầng dữ liệu và công nghệ. Dù đã được quan tâm hỗ trợ, song không ít doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn trong số hóa quy trình sản xuất, quản lý hồ sơ xuất nhập khẩu và tiếp cận dữ liệu thị trường. Chi phí đầu tư cho công nghệ, phần mềm quản lý, hệ thống truy xuất nguồn gốc để đáp ứng tiêu chuẩn FTA vẫn là gánh nặng lớn đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Từ thực tiễn đó, Sở Công Thương Thanh Hóa xác định tuyên truyền, đào tạo và hỗ trợ cá nhân hóa là giải pháp trọng tâm trong thời gian tới. Theo ông Doãn Trọng Thanh, thay vì các hội nghị mang tính dàn trải, Sở sẽ đẩy mạnh mô hình tập huấn chuyên sâu theo từng ngành hàng; tăng cường tuyên truyền xuống cấp xã, phường, khu công nghiệp; kết nối trực tiếp doanh nghiệp với các Thương vụ Việt Nam ở nước ngoài thông qua hình thức trực tuyến.

Đáng chú ý, Thanh Hóa cũng đang xây dựng các cẩm nang số, nền tảng tư vấn trực tuyến, đường dây nóng, đồng thời duy trì mô hình hỗ trợ “một - một” cho các doanh nghiệp có tiềm năng xuất khẩu hoặc đang gặp vướng mắc cụ thể. “Mục tiêu là bảo đảm các cam kết và lợi ích từ FTA không chỉ dừng lại ở cấp tỉnh, mà thấm sâu đến từng doanh nghiệp”, ông Thanh khẳng định.

Từ góc độ một địa phương đạt kết quả cao trong FTA Index, ông Doãn Trọng Thanh cũng kiến nghị Bộ Công Thương tiếp tục hoàn thiện phương pháp đánh giá chỉ số theo hướng tăng trọng số các tiêu chí đầu ra, phản ánh hiệu quả thực thi thực chất; phân nhóm địa phương theo đặc thù kinh tế để so sánh sát thực tế hơn; đồng thời nâng cao chất lượng dữ liệu, mở rộng khảo sát doanh nghiệp và tăng cường hỗ trợ kỹ thuật chuyên sâu cho cán bộ địa phương.

Ông Doãn Trọng Thanh, Phó Trưởng Phòng Quản lý Xuất nhập khẩu, Sở Công Thương Thanh Hóa nêu rõ: “Hội nhập chỉ thực sự có ý nghĩa khi doanh nghiệp thấy được lợi ích, tận dụng được cơ hội và thay đổi hành động. FTA Index nếu được tiếp tục hoàn thiện sẽ là công cụ quan trọng để thúc đẩy quá trình đó đi vào chiều sâu”.