Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi): Nhà máy điện hạt nhân phải quản lý theo vòng đời

Sáng 4/6, tiếp tục chương trình phiên họp thứ 46 của Ủy Ban thường vụ Quốc hôi, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan điều hành nội dung Quốc hội cho ý kiến về việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi).

Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi). Ảnh: VPQH

Giữ nguyên tên gọi, hoàn thiện quy định về nhà máy điện hạt nhân

Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Quang Huy nêu rõ, Thường trực Ủy ban đề nghị giữ nguyên tên gọi “Luật Năng lượng nguyên tử” vì phản ánh đầy đủ bản chất khoa học và phạm vi điều chỉnh của Luật, bao gồm cả năng lượng hạt nhân và phi hạt nhân, phù hợp với chủ trương của Đảng, pháp luật quốc tế và kế thừa từ Luật hiện hành đã được Quốc hội thống nhất đưa vào Chương trình xây dựng luật năm 2025.

Về quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, Điều 8 dự thảo Luật đã được chỉnh lý theo hướng quy định rõ vai trò của cơ quan pháp quy hạt nhân do Chính phủ phân công, bảo đảm tính độc lập và hiệu quả theo khuyến cáo của IAEA. Cơ quan này sẽ có bộ phận chuyên môn chịu trách nhiệm xuyên suốt về an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân.

Về quản lý chất thải phóng xạ và nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng, dự thảo Luật đã bổ sung quy định về các địa điểm lưu giữ, xử lý, chôn cất chất thải cấp quốc gia và cấp tỉnh. Đồng thời, nội dung này sẽ được tích hợp vào quy hoạch bảo vệ môi trường quốc gia và cụ thể hóa trong quy hoạch phát triển, ứng dụng năng lượng nguyên tử.

Về nhà máy điện hạt nhân, theo thông lệ quốc tế và khuyến cáo của IAEA, quá trình triển khai nhà máy điện hạt nhân phải được quản lý theo vòng đời nhà máy, gồm 6 giai đoạn chính: Khảo sát, lựa chọn địa điểm; thiết kế; cấp phép xây dựng; vận hành thử; vận hành chính thức; chấm dứt hoạt động.

Mỗi giai đoạn phải được thẩm định, cấp phép hoặc cho phép với sự tham gia bắt buộc, xuyên suốt của cơ quan pháp quy hạt nhân, nhằm bảo đảm an toàn và kiểm soát rủi ro. Chính phủ sẽ quy định chi tiết các nội dung trong văn bản hướng dẫn thi hành để bảo đảm tính đồng bộ và khả thi. Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật đã chỉnh lý các quy định về nhà máy điện hạt nhân để phù hợp với hướng dẫn của IAEA và quy định của pháp luật Việt Nam.

Ngoài ra, các hình thức thực hiện như hợp đồng EPC, chìa khóa trao tay hay Việt Nam tự thiết kế cũng được dự thảo xem xét toàn diện, với các điều kiện đi kèm để bảo đảm an toàn tuyệt đối.

Về bồi thường thiệt hại hạt nhân, dự thảo Luật giữ thời hiệu khởi kiện trong vòng 30 năm đối với mất tính mạng hoặc thương tích, 10 năm đối với các thiệt hại khác. Quy định này phù hợp với Công ước Viên năm 1997. Đáng chú ý, tiếp thu ý kiến đại biểu, dự thảo đã bỏ quy định về Quỹ hỗ trợ khắc phục thiệt hại hạt nhân. Thay vào đó, mức bồi thường sẽ tuân thủ theo pháp luật dân sự và các điều ước quốc tế Việt Nam tham gia.

Về thời điểm thông qua dự thảo Luật, Thường trực Ủy ban kiến nghị lùi thời điểm trình thông qua sang các ngày 25-27/6/2025, nhằm có thêm thời gian thể chế hóa đầy đủ nội dung Nghị quyết mới của cấp có thẩm quyền về phát triển năng lượng nguyên tử vì mục đích hòa bình.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng thống nhất với nội dung trong báo cáo về việc giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật. Ông cho rằng, cơ quan đầu mối giúp quản lý nhà nước trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử đóng vai trò là cơ quan pháp quy hạt nhân và phải có cơ quan chuyên môn để giúp việc. Do vậy, quy định như dự thảo Luật là phù hợp với thông lệ quốc tế, đồng thời, đề nghị không quy định cụ thể nội dung này trong dự thảo Luật.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng

Liên quan đến tính thống nhất, đồng bộ của dự thảo Luật với hệ thống pháp luật, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội về phương án không quy định chi tiết nội dung về thẩm quyền quyết định phê duyệt chủ trương đầu tư dự án hạt nhân trong dự thảo Luật này mà để điều chỉnh trong Luật Đầu tư.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho rằng, phương án này phù hợp với phạm vi điều chỉnh, các vấn đề liên quan đến quyết định chủ trương đầu tư được điều chỉnh trong các luật về đầu tư.

Thể chế hóa đầy đủ quan điểm, chủ trương của Đảng

Tại phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đề nghị, cơ quan chủ trì soạn thảo nghiên cứu tiếp thu các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, cơ quan chủ trì thẩm tra và các đại biểu Quốc hội.

Trong đó, bảo đảm thể chế hóa, cụ thể hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết 59-NQ/TW của Bộ Chính trị về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 66-NQ/TW của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới; Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân.

Đồng thời, thực hiện nghiêm Quy định 178-QĐ/TW của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác xây dựng pháp luật; rà soát kỹ lưỡng về kỹ thuật lập pháp; bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đề nghị, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tổng hợp, tiếp thu đầy đủ các ý kiến tại phiên họp về các vấn đề: Điều khoản thi hành; quản lý nhà nước về năng lượng nguyên tử; vận chuyển nhiên liệu phóng xạ; nhập khẩu, xuất khẩu vật liệu phóng xạ, thiết bị hạt nhân; quy hoạch địa điểm xử lý, chôn cất chất thải phóng xạ, nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng; các quy định liên quan đến nhà máy điện hạt nhân; bồi thường thiệt hại bức xạ, thiệt hại hạt nhân phù hợp với hướng dẫn của IAEA và Công ước Vienna năm 1997.