Trong bối cảnh nền kinh tế số phát triển mạnh mẽ, đặc biệt với sự bùng nổ của hình thức bán hàng qua livestream, thương mại điện tử Việt Nam đang chứng kiến tốc độ tăng trưởng vượt bậc, hơn 30% trong 9 tháng đầu năm, tăng mạnh so với mức 18% cùng kỳ năm trước.
Tuy nhiên, đằng sau sự sôi động đó là hàng loạt thách thức trong quản lý, chống gian lận và bảo vệ người tiêu dùng. Trước yêu cầu cấp thiết đó, Bộ Công Thương đang khẩn trương hoàn thiện Dự thảo Luật Thương mại điện tử, hướng tới việc luật hóa các hoạt động livestream bán hàng và tiếp thị như một “kênh thương mại” chính thức, có trách nhiệm pháp lý rõ ràng.
Dự thảo Luật gồm 8 chương, bám sát 6 nhóm chính sách lớn. Một trong những nhóm nội dung trọng tâm là hoạt động livestream bán hàng và trách nhiệm của các chủ thể tham gia. Sự cần thiết phải luật hóa xuất phát từ thực tế như các mô hình kinh doanh qua nền tảng trung gian hiện đang thiếu quy định ràng buộc cụ thể, dẫn đến tình trạng hàng giả, hàng gian và trốn thuế diễn ra phổ biến.
“Chìa khóa” để ngăn chặn hàng giả
Thông tin tại buổi họp báo thường kỳ Bộ Công Thương quý III/2025 mới đây, bà Nguyễn Thị Minh Huyền, Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số cho biết, một điểm mới đáng chú ý trong Dự thảo là quy định về định danh người bán thông qua VID (Virtual Identification), công cụ nhằm truy vết luồng hàng và dòng tiền trong các giao dịch thương mại điện tử.
Luật Thương mại điện tử đặt trọng tâm vào quản lý và chia sẻ dữ liệu. Ảnh minh hoạ
Đây được coi là “chìa khóa” để ngăn chặn hàng giả, hàng nhái và gian lận thương mại trong môi trường số. Nhiều nhà bán hàng nhỏ lẻ cho rằng, việc triển khai VID sẽ không dễ dàng, bởi hoạt động bán hàng trực tuyến hiện nay rất đa dạng từ cá nhân kinh doanh nhỏ lẻ, người bán thuê, đến những người chỉ tham gia quảng cáo hoặc nhận đặt hàng hộ. Do đó, việc xác định mức độ định danh phù hợp cần được nghiên cứu kỹ, vừa đảm bảo tính khả thi, vừa tránh gây khó cho doanh nghiệp chân chính.
Dưới góc độ của một nhà bán hàng trên nền tảng TikTok Shop, đồng thời cũng là 1 KOL, anh Hoàng Văn Khoa (hay còn được biết đến với cái tên Pew Pew) cho rằng, mục tiêu của cơ quan quản lý nhà nước trong việc minh bạch nguồn gốc hàng hóa và nâng cao chất lượng thị trường là rất đúng đắn và tích cực, tuy nhiên, để thực hiện việc định danh trực tuyến đối với hoạt động bán hàng, lại là vấn đề khá phức tạp do có nhiều yếu tố khách quan có thể gây khó khăn trong quá trình triển khai.
“Dù việc định danh không hề dễ dàng, nhưng mục tiêu của chính sách là rất tích cực. Tôi hy vọng Nhà nước sẽ tìm ra được phương án vừa thực tiễn, vừa đơn giản, nhưng vẫn đủ sâu để bao quát đúng bản chất của các hoạt động thương mại trực tuyến hiện nay”, anh Hoàng Văn Khoa chia sẻ.
Bước đi chiến lược để quản lý thuế minh bạch
Song song với việc kiểm soát hoạt động livestream và định danh người bán, vấn đề lưu trữ và chia sẻ dữ liệu trong thương mại điện tử đang được đặt ra như một trọng tâm trong Dự thảo Luật. Đây là điều kiện tiên quyết để quản lý thuế hiệu quả, ngăn thất thoát nguồn thu và bảo đảm tính minh bạch của nền kinh tế số.
Theo Cục Thuế, Bộ Tài chính, năm 2025, nguồn thu từ thương mại điện tử tăng 50 - 60% so với năm trước, phần lớn nhờ tăng cường truy thu thuế và cải thiện công tác quản lý dữ liệu. Tuy nhiên, việc lưu trữ thông tin giao dịch mới chỉ được quy định trong thời hạn 1 năm, gây khó khăn cho công tác kiểm tra, đối soát khi phát sinh tranh chấp hoặc truy thu thuế. Vì vậy, tại phiên họp Tổ soạn thảo Dự thảo Luật Thương mại điện tử ngày 7/10, Cục Thuế kiến nghị kéo dài thời hạn lưu trữ dữ liệu tối thiểu lên 24 tháng, đồng thời đề xuất bổ sung quy định cho phép mở rộng hơn trong trường hợp đặc biệt.
Đại diện Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đồng tình với đề xuất này, cho rằng với đặc thù giao dịch điện tử diễn ra liên tục và phức tạp, thời hạn 24 tháng là hợp lý để phục vụ quản lý thuế, xác minh nguồn gốc hàng hóa và giải quyết khiếu nại. Về phía doanh nghiệp, đặc biệt là các nhà bán hàng đã tuân thủ quy trình đầy đủ trên nền tảng, việc kéo dài lưu trữ không gây khó khăn đáng kể, mà còn giúp minh bạch hoạt động kinh doanh, bảo vệ chính họ trước các rủi ro pháp lý.
Nhiều đề xuất kéo dài thời hạn lưu trữ dữ liệu. Ảnh minh hoạ: Upbase
Ở khía cạnh của nhà bán hàng, chị Nguyễn Phương Thảo, chủ 1 gian hàng đồ ăn vặt nhận định, việc kéo dài thời gian lưu trữ giúp ích cho nhà bán hàng khi cần đối soát, chứng minh nguồn gốc hàng hóa hoặc xử lý khiếu nại từ khách hàng.
“Điều mà người bán mong muốn nhất là có một hệ thống dữ liệu thống nhất, minh bạch giữa các nền tảng và cơ quan quản lý. Nếu mỗi bên áp dụng một chuẩn khác nhau thì việc đối chiếu và cung cấp thông tin sẽ rất mất thời gian. Tôi nghĩ Dự thảo Luật nên tính đến việc xây dựng cơ chế chia sẻ dữ liệu tập trung, có bảo mật cao nhưng linh hoạt trong tra cứu để vừa thuận lợi cho quản lý thuế, vừa bảo vệ quyền lợi người bán và người mua”, chị Nguyễn Phương Thảo bày tỏ.
Khi hoạt động livestream đã trở thành kênh bán hàng phổ biến, việc định danh người bán, lưu trữ dữ liệu giao dịch hay chia sẻ thông tin giữa các nền tảng và cơ quan thuế là những bước đi cần thiết để tạo môi trường kinh doanh công bằng, minh bạch hơn. Nếu được triển khai hợp lý, Luật Thương mại điện tử sẽ không làm khó doanh nghiệp mà ngược lại, giúp họ bảo vệ uy tín và quyền lợi chính đáng, đồng thời góp phần làm trong sạch thị trường thương mại điện tử - lĩnh vực đang trở thành động lực quan trọng của nền kinh tế số Việt Nam.
Khi hoạt động livestream, định danh điện tử và chia sẻ dữ liệu được luật hóa, thị trường thương mại điện tử Việt Nam sẽ bước sang giai đoạn phát triển mới, nơi mỗi chủ thể đều có trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền lợi rõ ràng.
Đây cũng là bước đi tất yếu để Việt Nam hội nhập sâu hơn vào dòng chảy kinh tế số toàn cầu, đồng thời bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng và cộng đồng doanh nghiệp trong môi trường kinh doanh trực tuyến ngày càng sôi động.