Bong bóng thị trường là hiện tượng giá tài sản tăng mạnh vượt xa giá trị nội tại, được thúc đẩy bởi tâm lý lạc quan thái quá và dòng tiền đầu cơ. Khi bong bóng vỡ, sự điều chỉnh thường đến nhanh và dữ dội, để lại hậu quả nặng nề cho nhà đầu tư.

Đáng nói là phần lớn mọi người chỉ nhận ra mình đang ở trong bong bóng khi nó đã bắt đầu xì hơi. Để tránh kịch bản đó, nhà đầu tư cần sớm nhận biết những tín hiệu cảnh báo của một thị trường đang quá hưng phấn.

Những dấu hiệu sớm của một thị trường “quá nóng”

Thứ nhất, giá tăng nhanh hơn nhiều so với nền tảng doanh nghiệp: Một trong những chỉ báo rõ ràng nhất của bong bóng là định giá tăng vọt mà không có sự cải thiện tương ứng về lợi nhuận. Khi cổ phiếu tăng liên tiếp chỉ vì kỳ vọng, chứ không dựa trên sức khỏe tài chính thật, thị trường đang rơi vào trạng thái mất cân đối.

Theo Business Insider, chỉ số Shiller P/E của thị trường Mỹ trong năm 2025 đã chạm mức cao nhất kể từ bong bóng dot-com năm 2000. Tại Việt Nam, hiện tượng tương tự từng xuất hiện khi nhiều cổ phiếu tăng vài trăm phần trăm trong khi doanh thu không đổi. Khi giá đi xa khỏi thực tế, chỉ cần một tin xấu nhỏ cũng đủ khiến kỳ vọng sụp đổ.

Thứ hai, dòng tiền và đòn bẩy tài chính tăng bất thường. Bong bóng luôn đi cùng với sự bùng nổ của thanh khoản. Khi lãi suất thấp, nhà đầu tư dễ dàng sử dụng margin, khiến dòng tiền vay đổ mạnh vào thị trường.

Natixis Investment Managers từng chỉ ra rằng, trong mọi chu kỳ bong bóng lớn, lượng vay ký quỹ luôn tăng nhanh nhất ngay trước khi thị trường đảo chiều. Việc dòng tiền đầu cơ tràn vào tạo cảm giác “mọi thứ đều có thể tăng”, nhưng chính nó lại là ngòi nổ khi thị trường quay đầu.

Thứ ba, # lan rộng và đám đông thống trị. Hiệu ứng “sợ bỏ lỡ cơ hội” khiến nhiều người mua cổ phiếu không vì giá trị thật mà chỉ vì sợ thua thiệt. Trên mạng xã hội, câu chuyện về “mã cổ phiếu tăng gấp đôi trong tuần” lan truyền khắp nơi, khiến nhà đầu tư mới liên tục đổ tiền vào.

Nhà sáng lập Bridgewater, Ray Dalio từng nhận định: “Bong bóng hình thành khi mọi người tin rằng giá sẽ tiếp tục tăng, chỉ vì nó đã từng tăng”. Khi thị trường vận hành bằng cảm xúc hơn là lý trí, rủi ro sụp đổ chỉ còn là vấn đề thời gian.

Thị trường hưng phấn, lý trí bắt đầu bị lãng quên

Thứ tư, sự tăng trưởng tập trung vào một nhóm cổ phiếu dẫn dắt. Khi chỉ một vài mã hoặc một ngành kéo toàn thị trường đi lên, trong khi phần còn lại gần như đi ngang, đó là tín hiệu bất ổn. UBS Research thống kê rằng trong năm 2025, nhóm cổ phiếu công nghệ và trí tuệ nhân tạo chiếm hơn 35% vốn hóa chỉ số S&P 500 - mức tương tự trước khi bong bóng dot-com nổ tung.

Thị trường Việt Nam cũng từng trải qua tình trạng tương tự khi “sóng” ngân hàng hay bất động sản chiếm trọn dòng tiền. Khi mọi niềm tin dồn vào một nhóm nhỏ, chỉ cần sự suy yếu của nhóm đó cũng có thể kéo cả thị trường đi xuống.

Thứ năm, các tín hiệu rủi ro vĩ mô xuất hiện nhưng bị phớt lờ. Điều nguy hiểm nhất là khi thị trường không còn phản ứng với thông tin tiêu cực. Lãi suất tăng, dòng vốn ngoại rút ra, hay cảnh báo của các tổ chức quốc tế đều bị bỏ qua vì niềm tin “thị trường này chỉ có thể tăng”.

Financial Times dẫn lời Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Trung ương Anh cho rằng, cơn sốt cổ phiếu AI hiện nay có thể dẫn đến “một cú điều chỉnh đột ngột” nếu tăng trưởng lợi nhuận không theo kịp kỳ vọng. Khi rủi ro bị xem nhẹ, thị trường đã bước sâu vào giai đoạn cuối của bong bóng.

Cuối cùng, điều quan trọng với nhà đầu tư không phải là đoán khi nào bong bóng sẽ vỡ mà là nhận biết mình đang ở đâu trong chu kỳ. Một thị trường quá hưng phấn thường đi kèm định giá cao, đòn bẩy lớn và tâm lý đám đông cực đoan - những tín hiệu không thể bỏ qua. Giữ kỷ luật, quản trị rủi ro và không để cảm xúc chi phối là cách duy nhất giúp nhà đầu tư đứng vững khi cơn sóng điều chỉnh ập đến.

Bởi như Warren Buffett từng nói: “Chỉ khi thủy triều rút, bạn mới biết ai đang bơi mà không mặc quần”. Trong đầu tư, đôi khi, biết dừng lại đúng lúc chính là khoản sinh lời khôn ngoan nhất.