Quy tắc xuất xứ hàng hóa, chìa khóa ưu đãi FTA cho hồ tiêu Việt

Xuất khẩu hồ tiêu tăng giá trị bất chấp lượng giảm

Theo thống kê của Theo Hiệp hội Hồ tiêu và cây gia vị Việt Nam (VPSA), trong tháng 11/2025, kim ngạch xuất khẩu hồ tiêu đạt 121,5 triệu USD, giảm 4,4% về lượng và giảm 6,2% về giá trị so với tháng 10. Tuy nhiên, so với cùng kỳ năm 2024, lượng xuất khẩu tăng 16,5% và kim ngạch tăng 14,2%. Giá xuất khẩu bình quân tiêu đen trong tháng đạt 6.519 USD/tấn, tăng 1,2% so với tháng trước, trong khi tiêu trắng giảm 3,8%, đạt 8.072 USD/tấn.

margin: 15px auto;" />

Tính chung 11 tháng đầu năm, tổng kim ngạch xuất khẩu hồ tiêu đạt 1,515 tỷ USD, trong đó tiêu đen chiếm 1,248,9 triệu USD và tiêu trắng 262,3 triệu USD. So với cùng kỳ 2024, lượng xuất khẩu giảm 4,4% tương đương 10.326 tấn, nhưng giá trị xuất khẩu tăng 24,4%, tương đương 297,6 triệu USD. So với cùng kỳ 2023, lượng xuất khẩu giảm 7,7%. Giá xuất khẩu bình quân 11 tháng của tiêu đen đạt 6.618 USD/tấn, tăng 1.767 USD, tiêu trắng đạt 8.636 USD/tấn, tăng 2.175 USD so với cùng kỳ 2024.

Các doanh nghiệp xuất khẩu chủ lực bao gồm Olam Việt Nam, Nedspice Việt Nam, Phúc Sinh, Simexco Đắk Lắk và Haprosimex JSC. Thị trường xuất khẩu chính là Hoa Kỳ chiếm 21,7% tổng lượng, dù giảm 28% so cùng kỳ. Các thị trường tiếp theo là UAE, Trung Quốc, Ấn Độ và Đức.

Bên cạnh việc nâng cao chất lượng hồ tiêu và cây gia vị, theo các chuyên gia trong ngành, việc Việt Nam đang sở hữu nhiều lợi thế hơn so với nhiều quốc gia trong khu vực, đặc biệt nhờ việc ký kết các Hiệp định thương mại tự do (FTA) với những đối tác hiện là thị trường xuất khẩu quan trọng đã giúp mở rộng thị trường cho nông sản Việt.

Như đối với mặt hàng hồ tiêu và gia vị, nếu không có chứng nhận xuất xứ hàng hóa để được hưởng ưu đãi thuế quan trong khuôn khổ Hiệp định EVFTA giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu, doanh nghiệp sẽ phải chịu mức thuế từ 4-12,5%. Đây là chênh lệch lớn, cho thấy giá trị thiết thực mà các hiệp định thương mại tự do mang lại cho hàng hóa Việt Nam. Nếu có chứng nhận xuất xứ của Việt Nam, mức thuế sẽ được giảm xuống 0%. Điều này cho thấy việc có hay không có chứng nhận xuất xứ ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh về giá và nhiều yếu tố liên quan của sản phẩm.

Quy tắc xuất xứ, “chìa khóa” mở cửa thị trường FTA

Quy tắc xuất xứ hàng hóa là yếu tố then chốt giúp doanh nghiệp hồ tiêu, gia vị của Việt Nam hưởng ưu đãi thuế quan theo FTA. Việc nội luật hóa các hiệp định thông qua thông tư hướng dẫn giúp hàng hóa Việt Nam tiếp cận thuận lợi hơn với thị trường toàn cầu.

Bà Trịnh Thị Thu Hiền, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), cho biết, trong các FTA mà Việt Nam tham gia, quy tắc xuất xứ đã được quy định rõ ràng trong từng hiệp định. Việt Nam sau đó tiến hành nội luật hóa thông qua các thông tư hướng dẫn thực thi, giúp doanh nghiệp dễ dàng áp dụng khi xuất khẩu.

Theo đó, hàng hóa xuất khẩu sang thị trường nào sẽ áp dụng quy tắc xuất xứ theo thông tư tương ứng. Đồng thời, Nghị định số 31/2018/NĐ-CP của Chính phủ Quy định chi tiết Luật Quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa áp dụng chung cho nhiều trường hợp, tạo cơ sở pháp lý thống nhất trong xác định xuất xứ.

Đối với các thị trường không nằm trong FTA nhưng là thành viên WTO, doanh nghiệp thực hiện theo quy định C/O mẫu B, hướng dẫn tại Thông tư 05/2018/TT-BCT và đã được sửa đổi, bổ sung bởi Thông tư 44/2023/TT-BCT. Đây là cơ chế áp dụng chung cho các thị trường thành viên WTO, đảm bảo tính minh bạch và thuận lợi cho doanh nghiệp.

Hiện nay, Việt Nam duy trì mạng lưới FTA rộng khắp, bao gồm hiệp định đa phương, song phương, hiệp định đang đàm phán cũng như các hiệp định đã ký kết, chuẩn bị có hiệu lực hoặc đang triển khai. Trong thời gian gần đây, nhiều FTA tiếp tục được cập nhật và mở rộng, hoàn thiện hệ thống thương mại tự do của Việt Nam trên phạm vi khu vực và toàn cầu.

Cụ thể, FTA giữa Việt Nam và Israel (VIFTA) chính thức có hiệu lực từ năm 2024, với thông tư hướng dẫn quy tắc xuất xứ đã được ban hành. Hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Israel sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan nếu đáp ứng đầy đủ quy tắc xuất xứ.

Tương tự, Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện Việt Nam – UAE (CEPA), ký kết ngày 28/10/2024, dự kiến sớm có hiệu lực. Khi triển khai, hàng hóa xuất khẩu sang UAE cũng sẽ được hưởng ưu đãi thuế quan nếu đáp ứng đầy đủ quy định về xuất xứ.

Bà Hiền cũng nhấn mạnh, các hiệp định mới và sắp thực thi không chỉ mở rộng không gian thương mại mà còn tạo cơ hội cho doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đặc biệt trong các lĩnh vực chủ lực như hồ tiêu và gia vị. 

Các cấp độ xuất xứ hàng hóa và áp dụng trong thực tế

Theo bà Trịnh Thị Thu Hiền, trong hầu hết FTA và WTO, quy định về xuất xứ dựa trên các nguyên tắc chung, nhưng chi tiết có thể khác nhau theo từng hiệp định, nhóm hàng và mã HS.

Nguyên tắc cơ bản về xuất xứ hàng hóa được chia thành ba cấp độ. Thứ nhất, hàng hóa có xuất xứ thuần túy. Theo đó, sản xuất hoàn toàn trong lãnh thổ của một quốc gia theo quy định hiệp định. Ví dụ, hồ tiêu trồng và thu hoạch tại Việt Nam được xác định là hàng hóa có xuất xứ thuần túy Việt Nam.

Thứ hai, hàng hóa có xuất xứ từ nguyên liệu đã có xuất xứ. Theo đó, sản phẩm được tạo ra từ nguyên liệu đáp ứng quy tắc xuất xứ. Dù không thuần túy, sản phẩm cuối cùng vẫn được công nhận có xuất xứ. Ví dụ, hỗn hợp gia vị được chế biến từ nguyên liệu đã có xuất xứ trong nước sẽ được xem là có xuất xứ Việt Nam.

Thứ ba, hàng hóa có xuất xứ từ nguyên liệu không có xuất xứ. Theo đó, nguyên liệu đầu vào không có xuất xứ, nhưng sản phẩm cuối cùng vẫn được coi là có xuất xứ nếu đáp ứng các tiêu chí chuyển đổi cơ bản, mã HS hoặc giá trị gia tăng theo quy định hiệp định. Ví dụ, hạt ca cao nhập khẩu từ Nam Phi, sau khi chế biến thành chocolate tại Thụy Sĩ, sẽ được công nhận là có xuất xứ Thụy Sĩ nếu trải qua quá trình chuyển đổi cơ bản. Các phân loại này là nền tảng giúp doanh nghiệp xác định đúng xuất xứ, từ đó tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế quan trong từng thị trường xuất khẩu.

Việc xác định chính xác quy tắc xuất xứ hàng hóa không chỉ giúp doanh nghiệp hồ tiêu và gia vị của Việt Nam tận dụng tối đa ưu đãi thuế quan từ các FTA, mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Khi nắm vững các nguyên tắc, quy tắc chuyển đổi và hàm lượng giá trị, doanh nghiệp sẽ chủ động trong việc chuẩn bị chứng từ, đảm bảo hàng hóa được cấp C/O hợp lệ, giảm chi phí và gia tăng lợi nhuận. Đồng thời, việc áp dụng đúng quy tắc xuất xứ còn giúp Việt Nam khẳng định uy tín, minh bạch trong thương mại toàn cầu, mở rộng cơ hội xuất khẩu bền vững cho những sản phẩm chủ lực, đặc biệt là hồ tiêu và gia vị, trong thời gian tới.