Huy động nguồn lực, thu hẹp khoảng cách giá vàng
Giá vàng trong nước những ngày qua liên tục leo thang, từng bước vẽ nên một đường cong tăng dựng đứng. Tại thời điểm cuối giờ sáng ngày 17/10, Bảo Tín Minh Châu vàng nhẫn tròn trơn niêm yết ở mức 155,5 - 158,5 triệu đồng/lượng, tăng 4,5 triệu đồng/lượng ở cả hai chiều mua - bán so với phiên trước. Vàng miếng SJC tại các doanh nghiệp lớn như Doji, Bảo Tín Minh Châu cũng tăng tương tự, giao dịch quanh mức 151,5 - 153 triệu đồng/lượng. Biên độ chênh lệch giá mua - bán duy trì ở mức 500.000 đồng đến 1,5 triệu đồng/lượng.
Cơn sóng giá vàng trong nước tiếp tục tạo đỉnh trong bối cảnh giá vàng thế giới biến động không ngừng, càng khoét sâu khoảng cách chênh lệch kéo dài suốt nhiều năm qua. Theo thống kê của Hội đồng Vàng Thế giới (WGC), lượng vàng nhập khẩu đáp ứng nhu cầu nội địa của Việt Nam chỉ khoảng 50 tấn mỗi năm, tương đương 2,5 - 3 tỷ USD, trong khi lượng vàng tiêu thụ giai đoạn 1990 - 2023 lên tới hơn 2.000 tấn.
Trong một nghiên cứu, ước tính hiện có khoảng 2.000 tấn vàng nằm trong nền kinh tế, phần lớn trong dân cư. Đây là nguồn lực khổng lồ nhưng vẫn đang “ngủ yên”, chưa được quản lý hiệu quả. Chính trong bối cảnh này, đề xuất thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia, đặc biệt là sàn giao dịch vàng vật chất đang được xem là một trong những giải pháp quan trọng để minh bạch hóa dòng chảy của thị trường vàng.
Ứớc tính hiện có khoảng 2.000 tấn vàng nằm trong nền kinh tế, phần lớn trong dân cư. Ảnh: Văn Ngọc
Tại cuộc họp bàn về mô hình sàn giao dịch vàng do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam tổ chức mới đây, các bên đã đưa ra nhiều đề xuất nhằm thiết kế một cấu trúc sàn bài bản. Trong đó, phương án lập sàn giao dịch vàng vật chất quốc gia được nhấn mạnh là nền tảng để chuẩn hóa hoạt động mua bán vàng trong nước.
Theo các chuyên gia, mô hình này sẽ bao gồm trung tâm giao dịch, trung tâm thanh toán, trung tâm lưu ký và kho vàng tập trung. Các thành viên tham gia sẽ là các ngân hàng thương mại, doanh nghiệp được cấp phép kinh doanh vàng và các tổ chức đủ điều kiện. Giao dịch vàng sẽ thực hiện qua hệ thống điện tử, khớp lệnh liên tục, gắn chặt với giá vàng thế giới để giảm độ lệch pha giá trong nước.
Đáng chú ý, Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) từng có kinh nghiệm vận hành Trung tâm giao dịch vàng ACB từ năm 2007. Khi đó, quy mô giao dịch đạt gần 5.625 tấn vàng/năm, với doanh số cao nhất khoảng 712 tấn/tháng. Giá vàng được xác định dựa trên giá thế giới quy đổi theo tỷ giá USD/VND, ngân hàng đóng vai trò trung gian thanh toán, cung cấp giao dịch ký quỹ (margin) và giao nhận vàng vật chất sau khi khách hàng thanh toán đầy đủ.
Ông Nguyễn Đức Thái Hân, Phó Tổng giám đốc ACB, nhận định: “Việc thành lập sàn giao dịch vàng vật chất hiện nay sẽ có nhiều thuận lợi, giúp minh bạch hoạt động mua bán vàng vật chất theo chuẩn Việt Nam; đồng thời tạo lập môi trường cung cấp thanh khoản thông qua hệ thống giao dịch điện tử”.
Kinh nghiệm thực tiễn từ ACB cũng cho thấy, để vận hành một sàn vàng hiệu quả, cần đồng bộ các yếu tố: hệ thống lưu ký và kiểm định chất lượng vàng, cơ chế thanh toán, cơ sở pháp lý rõ ràng. Tuy nhiên, ông Hân cũng cảnh báo thách thức lớn nhất hiện nay nằm ở sự đa dạng các loại vàng trên thị trường chưa được chuẩn hóa và việc thiếu hệ thống kho lưu trữ tập trung. Cùng với đó là nguy cơ lệch pha thanh khoản nếu thị trường giao dịch một chiều, trong khi nguồn cung bị giới hạn bởi hạn mức nhập khẩu của các thành viên.
Theo bà Nguyễn Thị Thu Hiền, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán Techcombank (TCBS), cho hay, phần lớn vàng vẫn nằm rải rác trong dân cư, ngoài tầm kiểm soát của thị trường chính thức. Một sàn giao dịch vàng quốc gia vì vậy không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là một quyết sách chiến lược nhằm huy động nguồn lực, thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới, nâng cao vai trò quản lý của Ngân hàng Nhà nước, chuyển từ biện pháp hành chính sang công cụ thị trường.
Đại diện Hiệp hội Kinh doanh Vàng Việt Nam, ông Nguyễn Thế Hùng đề xuất Ngân hàng Nhà nước nên trực tiếp thành lập Sở giao dịch vàng quốc gia để quản lý. Ông nhấn mạnh, Việt Nam hoàn toàn có năng lực công nghệ và nhân sự để thiết lập sàn giao dịch tập trung, đáp ứng chuẩn quốc tế. Tuy nhiên, nếu chỉ giao dịch trong nước mà không có kênh liên thông quốc tế thì khó có thể thu hẹp chênh lệch giá vàng trong nước và giá vàng thế giới.
Việc hình thành sàn giao dịch vàng vật chất không chỉ là một giải pháp kỹ thuật mà là một cuộc “tái thiết” thị trường. Ảnh minh họa
Cần khung pháp lý chặt chẽ
Với góc nhìn quản lý, ông Bùi Hoàng Hải, Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, cho rằng, hai sản phẩm có thể triển khai sớm trên nền tảng sàn vàng là phái sinh vàng và chứng chỉ quỹ hoán đổi danh mục (ETF) vàng. Phái sinh giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro giá, ETF đáp ứng nhu cầu tích trữ an toàn của người dân.
Pháp lý về phái sinh vàng hiện đã cho phép triển khai ngay, trong khi ETF cần sàn vật chất làm nền tảng. Việc chuẩn hóa sản phẩm giao dịch, chỉ niêm yết vàng đạt chuẩn 99,99% hoặc 24K sẽ giúp tập trung thanh khoản, thuận lợi cho việc phát triển các sản phẩm tài chính phái sinh sau này.
Từ góc độ nhà điều hành, Phó Thống đốc Phạm Tiến Dũng, khẳng định, Ngân hàng Nhà nước không trực tiếp vận hành sàn vàng mà sẽ giao cho doanh nghiệp nhà nước và tư nhân phối hợp thực hiện dưới sự quản lý của cơ quan chức năng. Ông nhấn mạnh, việc triển khai phải thận trọng, từng bước chắc chắn bởi đây là chính sách có tác động lớn tới kinh tế vĩ mô. Giai đoạn đầu, sàn sẽ chỉ giao dịch vàng đạt tiêu chuẩn quốc tế song song với việc chuẩn hóa quy trình kiểm định trong nước.
Ngân hàng Nhà nước sẽ xây dựng dự thảo pháp lý, xin ý kiến các bộ ngành trước khi trình Thủ tướng Chính phủ. Đích đến của mô hình này không chỉ là quản lý hiệu quả dòng chảy vàng vật chất, mà còn là một bước đi chiến lược để đưa thị trường vàng Việt Nam vào quỹ đạo minh bạch, chuẩn mực và hội nhập sâu hơn với thị trường quốc tế.
Theo các chuyên gia, từ thực tế, những con số về giá vàng tăng sốc, quy mô vàng trong dân lên tới hàng nghìn tấn và khoảng cách giá trong nước và thế giới kéo dài đã đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có một cơ chế điều tiết thực sự hiệu quả. Việc hình thành sàn giao dịch vàng vật chất không chỉ là một giải pháp kỹ thuật mà là một cuộc “tái thiết” thị trường, nơi vàng không còn là dòng vốn “ẩn” mà trở thành nguồn lực vận hành trong một hệ thống minh bạch, được giám sát chặt chẽ.
Song song với cơ hội, thách thức cũng hiện hữu việc chuẩn hóa sản phẩm, kiểm định và lưu ký vàng, đảm bảo an toàn kho lưu trữ, xây dựng khung pháp lý vững chắc và xử lý nguy cơ lệch pha thanh khoản. Nhưng nếu giải bài toán này một cách bài bản, sàn giao dịch vàng vật chất có thể trở thành nền móng để thị trường vàng Việt Nam bước sang một kỷ nguyên mới, công khai, minh bạch và hội nhập.
Ông Nguyễn Xuân Thành, Trường Đại học Fulbright Việt Nam, cho rằng, về lâu dài, Việt Nam có thể xây dựng hai hệ thống sàn: một sàn giao dịch vàng nội địa và một sàn quốc tế trong trung tâm tài chính quốc tế. Thành viên được cấp phép có thể giao dịch liên thông, qua đó đồng bộ hóa giá trong nước với quốc tế. Đây là yếu tố cốt lõi để thị trường vàng vận hành lành mạnh.