Sáp nhập hợp tác xã để hiện thực hóa kinh tế tập thể hiện đại

29/11/2025 - 08:344 phút đọc

Theo thống kê từ ngành chức năng, cả nước có khoảng trên 22 nghìn HTX nông nghiệp. Dù số lượng lớn, nhưng quy mô bình quân của mỗi HTX chỉ đạt khoảng 183 thành viên. Đây là con số khiêm tốn, chỉ bằng 1/10 so với quy mô tối thiểu cần thiết để đạt hiệu quả kinh tế trên thị trường quốc tế.

Đặc biệt tại các vùng trọng điểm nông nghiệp như Đồng bằng sông Cửu Long, nơi có điều kiện thổ nhưỡng tốt nhất để sản xuất hàng hóa lớn, quy mô thậm chí còn nhỏ hơn, chỉ đạt khoảng 77 thành viên/HTX.

Phần lớn các HTX hiện nay vẫn nằm ở nhóm quy mô nhỏ và siêu nhỏ, với doanh thu dưới 20 tỷ đồng hoặc tổng vốn dưới 10 tỷ đồng. Với quy mô nhỏ cản trở việc huy động vốn lớn để đầu tư vào máy móc, công nghệ hiện đại, đồng thời làm suy yếu khả năng đàm phán để tích tụ ruộng đất phục vụ sản xuất hàng hóa lớn. Hậu quả là các HTX luôn phải hoạt động với công nghệ lạc hậu, năng suất thấp và chi phí vận hành cao, khó tiếp cận vốn ngân hàng.

Số liệu từ Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Khu vực 13 (gồm tỉnh Đồng Tháp và Tây Ninh), Khu vực 14 (TP. Cần Thơ và tỉnh Vĩnh Long) và Khu vực 15 (tỉnh An Giang và Cà Mau) cho biết, dư nợ tín dụng khu vực kinh tế tập thể đến cuối tháng 10/2025, là 992 tỷ đồng (chiếm 0,07%)/tổng dư nợ tín dụng toàn vùng. Dư nợ tín dụng khá khiêm tốn so với dư nợ tín dụng khu vực khác trong vùng ĐBSCL.

Đáng chú ý, các HTX nhỏ không có “tiếng nói” đủ mạnh để thương lượng giá đầu vào (vật tư, phân bón) và giá đầu ra (tiêu thụ sản phẩm) với các doanh nghiệp, từ đó bị động trước biến động thị trường, dẫn đến lợi nhuận của thành viên thấp và thiếu động lực gắn bó lâu dài.

Đặc biệt, đầu tư cho công nghệ số, xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc, hay áp dụng quản trị số đòi hỏi chi phí ban đầu lớn, vượt quá khả năng tài chính của các HTX quy mô nhỏ. Nếu không thay đổi quy mô, các HTX sẽ mãi mắc kẹt trong nền kinh tế truyền thống, không thể hưởng lợi từ làn sóng chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ.

Để HTX lớn mạnh, TS. Trần Thanh Long, Giám đốc Học viên Ngân hàng Phân viên Phú Yên chia sẻ quan điểm: “Tinh thần của Nghị quyết 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh phải chuyển đổi tư duy từ “làm nông nghiệp bằng kinh nghiệm” sang “làm kinh tế bằng công nghệ và dữ liệu”. Việc này chỉ có thể thực hiện hiệu quả trên một quy mô đủ lớn, nơi việc đầu tư công nghệ được tối ưu hóa trên diện tích và số lượng thành viên rộng hơn. Sáp nhập HTX chính là con đường cụ thể hóa Nghị quyết 57”.

Trên thực tế, khi các HTX cùng ngành nghề, cùng địa bàn (đặc biệt là sau sáp nhập đơn vị hành chính) hợp nhất lại, họ tạo ra một sức mạnh tổng hợp vượt trội để tiếp cận các gói tín dụng, chính sách hỗ trợ và tự tin đầu tư vào công nghệ cao như canh tác thông minh, nhà màng, và hệ thống tự động hóa. HTX sau sáp nhập cho phép quản trị tập trung, thống nhất quy trình sản xuất, kiểm soát chất lượng đồng bộ, từ đó dễ dàng áp dụng các nền tảng số hóa trong quản lý thành viên, quản lý chuỗi cung ứng và thương mại điện tử. Cuối cùng, HTX lớn có đủ tiềm lực xây dựng thương hiệu quốc gia và quốc tế, tham gia vào các sàn giao dịch nông sản lớn, kết nối trực tiếp với các nhà nhập khẩu, xóa bỏ khâu trung gian kém hiệu quả.

Quá trình hợp nhất HTX để tạo ra những “HTX lớn mạnh” không phải là mô hình xa lạ, mà đã là kinh nghiệm thành công ở nhiều quốc gia tiên tiến, nơi mà HTX đóng vai trò trụ cột trong ngành nông nghiệp.

ThS. Nguyễn Văn Hoàng, Phó Giám đốc Ngân hàng Agribank Chi nhánh An Giang cho biết, Nghị định số 156/2025/NĐ-CP sửa đổi Nghị định 55/2015/NĐ-CP về chính sách tín dụng phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn có hiệu lực, số lượng các HTX tham gia vay vốn phát triển liên kết chuỗi sẽ tăng lên, nhất là các HTX làm chủ thể sản phẩm OCOP ở các địa phương.

Theo quy định mới hạn mức cho vay không có tài sản bảo đảm đối với HTX, liên hiệp HTX đã được nâng lên mức tối đa 5 tỷ đồng. Ngoài ra, các HTX có dự án, phương án sản xuất nông nghiệp hữu cơ hoặc theo mô hình kinh tế tuần hoàn được xem xét cho vay không có tài sản bảo đảm tối đa 70% giá trị dự án... Vì thế cơ hội để các mô hình tiếp cận các khoản vay tín chấp đang khá lớn và cũng là động lực để các ngân hàng tăng trưởng tín dụng vào các lĩnh vực sản xuất, xuất khẩu chủ lực, có thế mạnh ở địa phương.