Tận dụng FTA Việt Nam - EAEU để củng cố chỗ đứng hàng Việt

Xuất xứ hàng hóa là chuẩn mực hội nhập tại thị trường Á – Âu

Việc Việt Nam cùng Liên bang Nga và Cộng hòa Belarus tham gia Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - Liên minh Kinh tế Á - Âu (EAEU) đã tạo ra một không gian hợp tác thương mại mang tính chiến lược, với ưu đãi thuế quan sâu và khuôn khổ pháp lý tương đối ổn định. Tuy nhiên, trong bối cảnh thương mại quốc tế liên tục biến động bởi địa chính trị, cấm vận, đứt gãy chuỗi cung ứng và rủi ro thanh toán, câu hỏi đặt ra không chỉ là mở rộng kim ngạch, mà là làm thế nào để hàng hóa Việt Nam có thể đứng vững và phát triển bền vững tại hai thị trường truyền thống này.

Từ góc độ quản lý nhà nước, nhiều ý kiến cho rằng, chìa khóa của bài toán xuất khẩu sang Nga và Belarus không nằm ở việc “đi nhanh”, mà ở cách tiếp cận bài bản, tuân thủ và có chiều sâu, trong đó xuất xứ hàng hóa đóng vai trò nền tảng.

margin: 15px auto;" />

Theo bà Trần Thanh Bình - Trưởng phòng Xuất xứ hàng hóa, Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), FTA Việt Nam - EAEU có hiệu lực từ năm 2016 đã cắt giảm tới khoảng 90% dòng thuế giữa các nước thành viên, mở ra lợi thế cạnh tranh rõ rệt cho hàng hóa Việt Nam tại Nga và Belarus. Tuy nhiên, để biến ưu đãi thuế quan thành lợi ích thực chất, điều kiện tiên quyết là doanh nghiệp phải tuân thủ nghiêm ngặt quy tắc xuất xứ hàng hóa.

Giá trị cốt lõi của C/O mẫu EAV không nằm ở thủ tục hưởng ưu đãi thuế quan, mà ở vai trò xác lập uy tín xuất xứ của hàng hóa Việt Nam trong chuỗi cung ứng Á - Âu. Cách tiếp cận này đòi hỏi doanh nghiệp coi xuất xứ như một chuẩn mực về minh bạch, tổ chức sản xuất và tuân thủ, gắn chặt với chiến lược thị trường, thay vì một khâu hành chính mang tính hình thức.

Thực tế cho thấy, trong môi trường cạnh tranh tại Nga và Belarus, nơi hàng hóa từ nhiều quốc gia không có FTA vẫn tìm cách thâm nhập thị trường bằng chiến lược giá, việc sở hữu C/O hợp lệ giúp hàng Việt duy trì lợi thế ngay cả khi giá bán không thấp hơn đối thủ. Ngược lại, chỉ một sai sót về xuất xứ cũng có thể khiến doanh nghiệp đối mặt với nguy cơ bị từ chối ưu đãi, truy thu thuế, xử phạt, thậm chí ảnh hưởng lâu dài đến uy tín trên thị trường.

Ở góc độ dài hạn, bà Bình cho rằng, nếu muốn xuất khẩu bền vững sang EAEU, doanh nghiệp cần coi việc tuân thủ quy tắc xuất xứ là một phần trong chiến lược thị trường tổng thể, gắn với tổ chức vùng nguyên liệu, truy xuất nguồn gốc, quản trị chuỗi cung ứng và kiểm soát chất lượng, thay vì chỉ “chạy hồ sơ” khi phát sinh đơn hàng.

Từ ưu đãi thuế quan đến năng lực hiện diện bền vững của hàng Việt

Từ thực tiễn thị trường, các đánh giá của hệ thống thương vụ và đối tác sở tại cho thấy Nga và Belarus vẫn là những thị trường giàu tiềm năng đối với hàng hóa Việt Nam. Theo ông Dương Hoàng Minh – Tham tán thương mại Việt Nam tại Liên bang Nga, Việt Nam hiện là đối tác thương mại lớn nhất của Nga trong ASEAN. Sau giai đoạn suy giảm mạnh năm 2022, thương mại song phương đã phục hồi tích cực, với kim ngạch hai chiều năm 2024 đạt khoảng 4,59 tỷ USD, tăng hơn 26% so với năm trước; 4 tháng đầu năm 2025 đạt khoảng 1,57 tỷ USD.

Các nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang Nga gồm thủy sản, cà phê, chè, hạt điều, dệt may, giày dép, điện thoại, linh kiện và thực phẩm chế biến. Với Cộng hòa Belarus, dù quy mô thị trường còn khiêm tốn, kim ngạch thương mại năm 2024 đạt khoảng 59,7 triệu USD, tăng gần 45%, tập trung vào nông sản, thực phẩm và hàng tiêu dùng.

Tuy nhiên, theo ông Dương Hoàng Minh, tăng trưởng kim ngạch chưa phản ánh đầy đủ chất lượng xuất khẩu. Hạ tầng vận tải của Nga chưa theo kịp tốc độ tăng thương mại, tình trạng tắc nghẽn logistics làm gia tăng chi phí và kéo dài thời gian giao hàng. Hoạt động thanh toán quốc tế gặp nhiều trở ngại do các biện pháp cấm vận ngân hàng, trong khi rủi ro lừa đảo thương mại thông qua hình thức chào hàng giá rẻ, yêu cầu đặt cọc vẫn tồn tại.

Bên cạnh đó là những rào cản mang tính cấu trúc như khác biệt về tiêu chuẩn kỹ thuật, ngôn ngữ, tập quán kinh doanh và chi phí logistics cao do phải trung chuyển qua nước thứ ba. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn phụ thuộc vào nhà nhập khẩu trung gian, thiếu thông tin cập nhật về thị trường sở tại, dẫn đến hạn chế trong kiểm soát kênh phân phối, xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường dài hạn.

Từ phía Cộng hòa Belarus, ông Aleh Holubeu - Tham tán Đại sứ quán Belarus tại Việt Nam - cho biết, dù quy mô thị trường không lớn, Belarus đang thúc đẩy hợp tác với Việt Nam trong các lĩnh vực xúc tiến thương mại, logistics và thương mại điện tử nhằm hỗ trợ doanh nghiệp hai nước khai thác hiệu quả hơn các ưu đãi từ FTA Việt Nam - EAEU và mở rộng kênh tiếp cận thị trường.

Những đánh giá từ thực tiễn cho thấy, Nga và Belarus không phải là thị trường dễ đi theo con đường ngắn hạn. Việc xuất khẩu bền vững đòi hỏi doanh nghiệp phải chuyển từ tư duy “bán được hàng” sang chiến lược hiện diện thị trường, gắn với tuân thủ xuất xứ, kiểm soát rủi ro giao dịch, xây dựng thương hiệu và kênh phân phối ổn định.

Từ góc độ chính sách, việc đẩy mạnh xuất khẩu sang Liên bang Nga và Cộng hòa Belarus cần được triển khai đồng bộ, từ hoàn thiện thể chế, hướng dẫn rõ ràng về quy tắc xuất xứ, tăng cường hỗ trợ thông tin thị trường đến nâng cao năng lực doanh nghiệp. Chỉ khi kết hợp được lợi thế FTA với kỷ luật tuân thủ và chiến lược thị trường dài hạn, hàng hóa Việt Nam mới có thể mở rộng dư địa và phát triển bền vững tại không gian Á - Âu.