| Thực thi CPTPP và các vấn đề liên quan đến hải quan đối với Việt Nam Thực thi CPTPP: Cán cân thương mại tăng trưởng tích cực Thực thi CPTPP: Áp lực và cơ hội |
Xu hướng phòng vệ thương mại gia tăng
Sau hơn 5 năm thực thi, Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) đã mang đến cho hàng xuất khẩu Việt Nam nhiều cơ hội thâm nhập sâu hơn vào các thị trường lớn, đặc biệt là khu vực châu Mỹ như Canada, Mexico và Peru. Trong đó, nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như điện thoại, điện tử, đồ gỗ, thuỷ sản… đã dần khẳng định được vị thế tại các thị trường khó tính.
Hiện dư địa để hàng Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các thị trường CPTPP, nhất là khu vực châu Mỹ như Canada, Mexico và Peru vô cùng lớn. Tuy nhiên, thách thức từ các biện pháp phòng vệ thương mại của các nước thành viên cũng đang ngày càng gia tăng, đòi hỏi sự chủ động ứng phó kịp thời, hiệu quả của các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam.
 |
| Thuỷ sản là một trong các mặt hàng xuất khẩu sang các thị trường thành viên CPTPP. Ảnh: TTXVN |
Theo Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), trong số các thành viên Hiệp định CPTPP, ngoại trừ Brunei chưa xây dựng cơ quan chuyên trách điều tra áp dụng phòng vệ thương mại, các quốc gia còn lại đều đã chủ động ban hành các văn bản pháp luật nhằm thực thi các biện pháp này.
Trong đó, Nhật Bản, Canada, Chile, New Zealand là thị trường tích cực sử dụng công cụ phòng vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Riêng Canada, trong năm 2024 đã khởi xướng tới 19 vụ điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hoá Việt Nam.
Việc các nước CPTPP tích cực sử dụng công cụ phòng vệ thương mại là điều dễ hiểu, bởi thị trường phải bảo vệ ngành sản xuất trong nước trước xu hướng toàn cầu hoá. Song việc tăng điều tra phòng vệ thương mại tại thị trường các nước thành viên CPTPP ngày càng phức tạp, gây áp lực lớn cho doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam.
Cảnh báo sớm: “Lá chắn” quan trọng cho doanh nghiệp
Trước bối cảnh này, việc đẩy mạnh cảnh báo sớm và chủ động ứng phó với các vụ kiện phòng vệ thương mại trở thành yêu cầu cấp bách. Thời gian qua, Cục Phòng vệ thương mại đã vận hành Hệ thống cảnh báo sớm phòng vệ thương mại, cung cấp thông tin, tư vấn kịp thời cho doanh nghiệp.
Song song đó, liên tục đăng tải các danh sách cảnh báo sản phẩm có nguy cơ bị điều tra, giúp doanh nghiệp nắm bắt và có phương án chuẩn bị từ sớm. Hiện nay, Cục Phòng vệ thương mại đã chủ động xây dựng, cập nhật thường xuyên danh sách các mặt hàng có nguy cơ cao bị điều tra phòng vệ thương mại, bao gồm hơn 10 mặt hàng trong tổng số 36 mặt hàng tiềm ẩn rủi ro lớn.
Bên cạnh nguồn cảnh báo từ Bộ Công Thương, Cục Phòng vệ thương mại cũng thường xuyên nêu khuyến nghị tới doanh nghiệp, trong đó nên chủ động tự nghiên cứu, phân tích thị trường xuất khẩu, rà soát quy mô sản xuất và lượng hàng hoá xuất khẩu của chính mình. Bởi, việc một số thị trường áp dụng phòng vệ thương với một loại hàng hoá cụ thể có thể dẫn đến việc các thành viên khác cũng sẽ xem xét điều tra áp dụng biện pháp phòng vệ thương đối với sản phẩm đó.
Ngoài ra, Cục Phòng vệ thương mại nhấn mạnh, các doanh nghiệp cần chủ động theo dõi lượng xuất khẩu đột biến. Đặc biệt, với những thị trường thường xuyên sử dụng biện pháp phòng vệ thương mại như Úc, Canada, doanh nghiệp cần có những phương án chuẩn bị ngay từ giai đoạn tiếp cận thị trường để đảm bảo những thành quả sau khi tiếp cận thành công.
Đồng thời, doanh nghiệp cần thay đổi quy trình sản xuất hoặc đổi mới sản phẩm để đảm bảo rằng không có sự vi phạm về giá hoặc chất lượng. Cùng với đó, cần xác định lại các thị trường xuất khẩu và xây dựng chiến lược dài hạn để giảm thiểu phụ thuộc vào một số thị trường nếu điều tra dẫn đến việc áp dụng các biện pháp bảo vệ thương mại nghiêm ngặt.
Việt Nam hoàn thiện pháp luật phòng vệ thương mại thực thi CPTPP
Song song với việc cảnh báo sớm, ứng phó với xu hướng điều tra phòng vệ thương mại từ thị trường các thành viên CPTPP, việc hoàn thiện khung pháp lý về phòng vệ thương mại cũng là bước đi quan trọng mà Việt Nam đang thực hiện để thực hiện cam kết của Hiệp định CPTPP.
Theo đó, để thực thi các cam kết trong CPTPP, về lĩnh vực phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 19/2019/TT-BCT ngày 30/9/2019 quy định cụ thể về các biện pháp tự vệ đặc biệt, bao gồm biện pháp tự vệ trong giai đoạn chuyển tiếp và biện pháp khẩn cấp đối với hàng dệt may.
Đối tượng áp dụng là các cơ quan quả lý nhà nước của Việt Nam có thẩm quyền điều tra, áp dụng và xử lý biện pháp tự vệ đặc biệt để thực thi CPTPP. Thương nhân Việt Nam, thương nhân các nước thành viên của Hiệp định, các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài khác có liên quan đến điều tra, áp dụng và xử lý biện pháp tự vệ đặc biệt để thực thi hiệp định.
Đáng chú ý, mới đây, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 30/2025/TT-BCT ngày 15/5/2025 sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư 19/2019/TT-BCT nhằm đảm bảo phù hợp thực tiễn và tăng cường hiệu quả thực thi hiệp định.
Theo đó, tại Văn bản hợp nhất số 09/VBHN-BCT ngày 20/5/2025, Quy định về áp dụng biện pháp tự vệ đặc biệt thiệt hại để thực thi Hiệp định CPTPP nêu: Không áp dụng biện pháp tự vệ chuyển tiếp vượt quá giai đoạn chuyển tiếp. Không áp dụng quá một lần biện pháp tự vệ chuyển tiếp đối với cùng một hàng hóa. Không áp dụng biện pháp tự vệ chuyển tiếp đối với hàng hóa nhập khẩu thuộc trường hợp áp dụng hạn ngạch thuế quan theo cam kết trong Hiệp định. Không áp dụng biện pháp tự vệ chuyển tiếp bằng biện pháp áp dụng hạn ngạch thuế quan hoặc hạn ngạch nhập khẩu.
Về áp dụng biện pháp khẩn cấp đối với hàng dệt may, Bộ trưởng Bộ Công Thương quyết định việc áp dụng biện pháp khẩn cấp đối với hàng dệt may khi Kết luận điều tra của Cơ quan điều tra có các nội dung sau đây: Có sự gia tăng nhập khẩu tuyệt đối hoặc tương đối so với khối lượng, số lượng sản xuất trong nước của hàng dệt may bị điều tra từ một hay nhiều nước thành viên do kết quả hưởng ưu đãi thuế quan theo Hiệp định.
Ngoài ra, ngành sản xuất trong nước bị thiệt hại nghiêm trọng hoặc bị đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng; Việc gia tăng nhập khẩu là nguyên nhân gây ra thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng của ngành sản xuất trong nước. Trên cơ sở xem xét các yếu tố gồm sản lượng, công suất thực tế, năng suất, tồn kho, thị phần, xuất khẩu, lao động, tiền lương, giá bán trong nước, lợi nhuận và đầu tư, cơ quan điều tra xác định thiệt hại nghiêm trọng hoặc đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng của ngành sản xuất trong nước
Bên cạnh đó, biện pháp khẩn cấp đối với hàng dệt may được áp dụng dưới hình thức tăng thuế suất đối với hàng hóa đó, nhưng không vượt quá thuế suất ưu đãi có hiệu lực tại thời điểm áp dụng biện pháp này hoặc thuế suất ưu đãi có hiệu lực vào ngày liền trước ngày Hiệp định có hiệu lực, tùy mức thuế suất nào thấp hơn.
| Cục Phòng vệ thương mại hiện là đơn vị đầu mối phụ trách theo dõi và hỗ trợ doanh nghiệp ứng phó với các vụ việc về phòng vệ thương mại. Ngoài ra, doanh nghiệp có thể liên hệ các Thương vụ Việt Nam tại nước nhập khẩu tiến hành điều tra. |