Thuế quan thay đổi cục diện, doanh nghiệp thủy sản Việt lấp khoảng trống thị phần từ Trung Quốc

24/11/2025 - 14:535 phút đọc

(Banker.vn) Sự chênh lệch thuế tại Mỹ đang tạo ra khoảng trống nguồn cung, mở cơ hội để một số doanh nghiệp thủy sản Việt Nam mở rộng thị phần vốn do Trung Quốc để lại.

Thuế quan tái định hình thị trường: Lợi thế mở rộng cho cá da trơn Việt Nam

Ngành thủy sản bước qua 9 tháng đầu năm 2025 với những con số cho thấy xu hướng hồi phục rõ rệt. Theo Agriseco Research, kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 8,3 tỷ USD, tăng 16% so với cùng kỳ. Tôm và cá tra tiếp tục là hai trụ cột, chiếm khoảng 60% tổng doanh số, trong đó tôm mang về 3,4 tỷ USD và cá tra đạt 1,6 tỷ USD. Mặc dù tăng trưởng theo từng mặt hàng có sự khác biệt, điểm chung là hầu hết nhóm sản phẩm từ mực, bạch tuộc đến cá ngừ đều tăng xấp xỉ hai chữ số.

margin: 15px auto;" />

Về thị trường, Mỹ, Trung Quốc và Nhật Bản vẫn giữ vai trò trọng yếu với gần 53% thị phần. Diễn biến tại Mỹ đặc biệt đáng chú ý sau khi hưởng lợi từ lượng đơn hàng đặt trước thuế trong những tháng đầu năm, xuất khẩu sang Mỹ chậm lại từ tháng 6 đến 8 khi thị trường chờ quyết định thuế đối ứng. Tuy nhiên, kể từ khi Mỹ chính thức áp mức thuế 20% từ ngày 1#8, kim ngạch xuất khẩu sang thị trường này không những không giảm mà còn tăng trở lại, đạt mức cao nhất trong 5 năm cùng kỳ. Trong khi đó, Trung Quốc ghi nhận mức tăng mạnh 36% nhờ nhu cầu tôm tăng đột biến 72%, còn Nhật Bản giữ đà tăng trưởng 17%, đóng góp ổn định từ cả tôm và cá tra.

Sự thay đổi lớn nhất của năm 2025 nằm ở chính sách thuế đối ứng của Mỹ, vốn có tác động trực tiếp đến cục diện ngành cá thịt trắng. Mức thuế dành cho Việt Nam hiện ở mức 20%, thấp hơn nhiều so với Trung Quốc (45%) và Ấn Độ (50%). Khoảng cách này định hình một bức tranh mới khi cá da trơn Việt Nam có điều kiện thuận lợi hơn để thay thế nguồn cung cá rô phi Trung Quốc tại thị trường Mỹ, nơi hai dòng sản phẩm cạnh tranh trực tiếp.

Dữ liệu trong báo cáo của NOAA cho thấy đến năm 2024, giá trị xuất khẩu cá rô phi Trung Quốc và cá da trơn Việt Nam sang Mỹ ở mức tương đương. Tuy nhiên, từ khi chính sách thuế mới có hiệu lực, cán cân này bắt đầu dịch chuyển. Những doanh nghiệp Việt Nam có khả năng đáp ứng nhanh, như Nam Việt (ANV) ghi nhận tăng trưởng mạnh trong mảng cá rô phi, sản phẩm đang được Mỹ ưu tiên hơn nhờ sự khác biệt về thuế giữa hai nước. Ở chiều ngược lại, Vĩnh Hoàn (VHC) chủ động giảm phụ thuộc vào Trung Quốc và đẩy mạnh sang EU, đồng thời duy trì doanh số tại Mỹ ổn định dù thị trường biến động.

Diễn biến này cho thấy tác động của thuế quan không chỉ ảnh hưởng đến tổng cầu mà còn đang tái cấu trúc lại cơ cấu thị trường, tạo điều kiện để doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị phần tại những phân khúc trước đây thuộc về Trung Quốc.

Nền tảng chi phí đang thay đổi: Giá bán hồi phục, tồn kho thấp và cước vận tải giảm

Một trong những yếu tố hỗ trợ sự phục hồi của ngành chính là xu hướng cải thiện của giá bán. Giá xuất khẩu cá tra sang Mỹ đã tăng trở lại, cao hơn so với cùng kỳ 2024; trong khi giá tôm đông lạnh tại ba thị trường lớn gồm Mỹ, Nhật và Trung Quốc đều ổn định ở vùng cao hơn năm trước. Cùng với đó, dữ liệu tồn kho cá da trơn của Mỹ cho thấy lượng tồn tại ba bang nuôi lớn nhất tiếp tục giảm xuyên suốt năm, phản ánh sức tiêu thụ nội địa đang tốt hơn và tạo tiền đề cho những đơn hàng bổ sung trong năm tới.

Chi phí vận tải biển, vốn là áp lực lớn trong giai đoạn 2024 khi căng thẳng tại biển Đỏ đẩy giá cước tăng mạnh, hiện đã giảm đáng kể. Chỉ số Freightos Baltic Index cho thấy giá vận chuyển container trung bình toàn cầu đã hạ xuống dưới 2.000 USD từ giữa quý III/2025, chỉ bằng một nửa so với mức đỉnh cùng kỳ. Điều này góp phần giảm chi phí xuất khẩu và gia tăng biên lợi nhuận cho doanh nghiệp.

Tuy nhiên, chi phí thức ăn chăn nuôi chiếm tỷ trọng lớn trong giá thành lại có dấu hiệu tạo đáy và đi lên. Giá bột cá và bột đậu nành đã phục hồi so với cuối năm 2024, báo hiệu khả năng chi phí nuôi trồng sẽ tăng trở lại. Giá tôm thẻ nguyên liệu trong nước tăng nhẹ và duy trì ổn định, còn giá cá tra nguyên liệu đến cuối quý III/2025 cao hơn mặt bằng nhiều năm trước, phản ánh mức cầu mạnh trong khi nguồn cung nội địa còn hạn chế. Những biến động này khiến triển vọng lợi nhuận phụ thuộc nhiều vào mức độ tự chủ vùng nuôi của từng doanh nghiệp.

Kết quả kinh doanh của 22 doanh nghiệp thuộc ngành thủy sản cho thấy mức phục hồi đáng kể trong 9 tháng 2025. Tổng doanh thu đạt 58.600 tỷ đồng, tăng 24%, trong khi lợi nhuận sau thuế đạt gần 3.300 tỷ đồng, tăng tới 243% so với cùng kỳ. Con số này phản ánh tác động cộng hưởng từ giá bán tăng, chi phí vận tải giảm và sự dịch chuyển thị trường nhờ thuế quan.

Ở nhóm cá tra, Vĩnh Hoàn tiếp tục dẫn đầu về lợi nhuận, trong khi Nam Việt ghi nhận mức tăng trưởng vượt trội nhờ mảng cá rô phi xuất khẩu, phân khúc đang thay thế lượng hàng giảm từ Trung Quốc. Ngược lại, nhóm tôm có sự phân hóa rõ rệt hơn: Minh Phú quay lại vùng có lãi sau thời gian dài xử lý tồn kho, nhưng Sao Ta chịu ảnh hưởng từ thuế đối ứng cao tại thị trường Mỹ khiến mức tăng lợi nhuận khiêm tốn hơn.

Bức tranh toàn ngành vì vậy vừa cho thấy sự hồi phục diện rộng, vừa phản ánh tính phân hóa ngày càng sâu sắc giữa các doanh nghiệp có năng lực tự chủ cao và nhóm phụ thuộc nhiều vào một thị trường hoặc một cấu phần chi phí nhất định. Rủi ro lớn nhất hiện nay nằm ở cuộc điều tra chống bán phá giá POR19 đối với tôm; nếu mức thuế 35% được áp dụng từ cuối năm 2025, các doanh nghiệp có tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ cao sẽ chịu tác động mạnh.