Nguy cơ chia tách kinh tế toàn cầu và cảnh báo từ WTO
Khi thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tiếp tục leo thang, Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) Ngozi Okonjo-Iweala đã đưa ra cảnh báo mạnh mẽ về nguy cơ tổn thất kinh tế toàn cầu kéo dài nếu các bên không sớm tìm cách hạ nhiệt.
Bà Okonjo-Iweala cho biết, WTO lo ngại trước những diễn biến mới, đồng thời đang tích cực trao đổi với quan chức của cả hai nước để thúc đẩy đối thoại và kiềm chế các hành động đáp trả.
“Chúng tôi lo ngại trước bất kỳ dấu hiệu leo thang nào. Hai bên từng rút lui khỏi vòng leo thang thuế quan hồi đầu năm nay, tránh được hậu quả nghiêm trọng hơn và tôi hy vọng điều đó sẽ xảy ra một lần nữa”, bà Iweala nhận định.
Tổng giám đốc Tổ chức Thương mại Thế giới Ngozi Okonjo-Iweala. Ảnh: TTXVN/AP
Theo bà Okonjo-Iweala, việc duy trì ổn định trong quan hệ giữa hai nền kinh tế hàng đầu không chỉ là vấn đề song phương mà còn là điều kiện tiên quyết đối với sự ổn định của toàn bộ hệ thống thương mại quốc tế. Bà nhấn mạnh rằng “mọi căng thẳng hay sự tách rời” giữa các trung tâm kinh tế lớn đều có thể gây ảnh hưởng dây chuyền đến các quốc gia khác, đặc biệt là những nền kinh tế đang phát triển vốn phụ thuộc nhiều vào thương mại toàn cầu.
Báo cáo mới nhất của WTO cho thấy, bất kỳ kịch bản “tách rời” nào chia thế giới thành hai khối thương mại riêng biệt đều có thể khiến tổng sản lượng toàn cầu sụt giảm tới 7% trong dài hạn. Các nền kinh tế đang phát triển thậm chí có thể phải gánh chịu mức thiệt hại phúc lợi ở ngưỡng hai con số do chuỗi cung ứng bị gián đoạn, đầu tư suy giảm và thị trường xuất khẩu bị thu hẹp.
Tuần trước, WTO đã điều chỉnh hạ dự báo tăng trưởng thương mại hàng hóa toàn cầu năm 2026 xuống còn 0,5%, giảm mạnh so với mức 1,8% được công bố hồi tháng 8, do tác động trễ của các chính sách thuế quan mới. Trong khi đó, dự báo tăng trưởng cho năm 2025 được nâng lên 2,4%, phản ánh kỳ vọng rằng các dòng chảy thương mại có thể phục hồi phần nào nếu căng thẳng không tiếp tục leo thang.
Tuy nhiên, sự lạc quan đó nhanh chóng bị thử thách khi một bên áp đặt biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới đối với kim loại đất hiếm, nguồn nguyên liệu thiết yếu của ngành công nghệ và bên còn lại đáp trả bằng mức thuế nhập khẩu 100% lên hàng hóa đối phương, dự kiến có hiệu lực từ tháng tới.
Bà Okonjo-Iweala cảnh báo tại cuộc họp trực tuyến với nhóm G20 rằng, áp lực lên hệ thống thương mại toàn cầu vẫn chưa giảm bớt và có thể còn gia tăng. Tác động của các gói thuế mới vẫn chưa thể hiện hết. Việc chuyển hướng thương mại đang thúc đẩy xu hướng bảo hộ ở các khu vực khác, trong khi căng thẳng giữa các nền kinh tế lớn tiếp tục là rủi ro.
Theo người đứng đầu WTO, điều đáng mừng là phần lớn các thành viên của tổ chức vẫn kiên định với các quy tắc thương mại đa phương, không tham gia vào cuộc “chiến tranh thuế quan”. Hiện nay, 72% giao dịch thương mại toàn cầu vẫn đang được thực hiện theo khuôn khổ quy định của WTO, bất chấp xu hướng ký kết các hiệp định song phương đang gia tăng.
Cải cách để củng cố hệ thống thương mại đa phương
Giữa những biến động địa chính trị và áp lực bảo hộ gia tăng, bà Ngozi Okonjo-Iweala cho rằng, hệ thống thương mại đa phương vẫn chứng tỏ khả năng chống chịu đáng kể, dù đang trải qua cú sốc chính sách lớn nhất trong tám thập kỷ. Theo bà, đây cũng chính là thời điểm để các tổ chức quốc tế như WTO thúc đẩy cải cách sâu rộng, giúp cơ chế toàn cầu trở nên linh hoạt, hiệu quả và phù hợp hơn với thực tiễn mới của thế kỷ 21.
Nhà lãnh đạo của WTO nhận định, không còn nghi ngờ gì nữa, nhiều vấn đề toàn cầu hiện nay không thể được giải quyết bởi một quốc gia đơn lẻ. Để đối phó với những thách thức chung như chuyển đổi xanh, thương mại kỹ thuật số hay an ninh chuỗi cung ứng, chúng ta cần hợp tác quốc tế sâu rộng hơn. Đó là lý do vì sao chủ nghĩa đa phương vẫn rất cần thiết.
Tổng giám đốc WTO cho biết, tổ chức này đang nỗ lực thúc đẩy những cải cách được mong đợi từ lâu. Mục tiêu là giúp WTO có thể phản ứng nhanh hơn trước các biến động kinh tế và tận dụng tốt hơn các cơ hội trong các lĩnh vực thương mại mới như dịch vụ, kinh tế số và thương mại xanh.
Theo bà Iweala, những cải cách đó không chỉ nhằm khôi phục niềm tin vào WTO mà còn để bảo đảm hệ thống thương mại toàn cầu tiếp tục vận hành công bằng, có thể bảo vệ lợi ích của cả các nền kinh tế lớn lẫn các quốc gia đang phát triển.
“Muốn các tổ chức quốc tế được trân trọng và phát huy hiệu quả, chúng ta phải cải cách. Và tại WTO, chúng tôi đã sẵn sàng cho điều đó”, bà Iweala khẳng định.
Cũng trong tuần này, bà Okonjo-Iweala đã có cuộc gặp với Phó Đại diện Thương mại Hoa Kỳ Joseph Barloon, người vừa được xác nhận giữ chức Đại sứ Hoa Kỳ tại WTO. Bà đánh giá cao quyết định của Washington khi loại WTO khỏi danh sách các tổ chức quốc tế dự kiến bị cắt giảm ngân sách, đồng thời cho biết các cuộc thảo luận đang diễn ra để giải quyết khoản đóng góp còn nợ của Mỹ.
Động thái này được xem là tín hiệu tích cực cho thấy các cường quốc vẫn nhận thức rõ tầm quan trọng của hệ thống thương mại toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh thế giới đang phải đối mặt với nhiều thách thức kinh tế chồng chéo, từ xu hướng bảo hộ, biến đổi khí hậu cho đến cuộc đua công nghệ mới.
“Không thể có ổn định tài chính toàn cầu nếu không có ổn định thương mại toàn cầu. Sự phục hồi bền vững của nền kinh tế thế giới đòi hỏi các quốc gia phải hành động có trách nhiệm, tránh những chính sách có thể gây phân mảnh hệ thống thương mại hoặc làm suy yếu niềm tin vào các thể chế quốc tế”, bà Okonjo-Iweala nhấn mạnh trước nhóm G20.
Giới quan sát cho rằng, thông điệp của Tổng giám đốc WTO không chỉ gửi đến hai nền kinh tế hàng đầu, mà còn là lời nhắc nhở đối với toàn bộ cộng đồng quốc tế. Đó là trong một thế giới ngày càng phân cực, chỉ có hợp tác và đối thoại mới giúp tránh được tổn thất chung.
WTO được thành lập năm 1995, hiện có hơn 160 thành viên, chiếm hơn 98% thương mại toàn cầu. Dù trải qua nhiều thách thức, từ khủng hoảng tài chính 2008 đến đại dịch Covid-19, WTO vẫn là nền tảng quan trọng bảo đảm thương mại quốc tế được vận hành theo luật lệ, thúc đẩy tăng trưởng bền vững và ổn định kinh tế toàn cầu.
Khi thương mại tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong cấu trúc kinh tế thế giới, tiếng nói của WTO và những nỗ lực nhằm duy trì trật tự thương mại mở, công bằng, sẽ càng trở nên quan trọng. Như bà Okonjo-Iweala khẳng định, thế giới đang ở thời điểm quyết định: Hoặc cùng hợp tác để củng cố hệ thống thương mại chung, hoặc chấp nhận nguy cơ suy giảm lâu dài trong tăng trưởng và phúc lợi toàn cầu.