Xây dựng khu hợp tác kinh tế biên giới Việt - Trung: Chuyên gia hiến kế

Mô hình hợp tác mới

Khu hợp tác kinh tế qua biên giới Lào Cai-Vân Nam được kỳ vọng là lực đẩy mạnh cho Việt Nam và Trung Quốc khai thác sâu hơn nữa tiềm năng kinh tế giữa hai nước. Tại Hội thảo lấy ý kiến xây dựng đề án khu hợp tác kinh tế qua biên giới Lào Cai (Việt Nam)-Vân Nam (Trung Quốc) diễn ra chiều 19/9, đại diện Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương, Bộ Công Thương đã phác thảo những nét cơ bản về mô hình hợp tác kinh tế này.

Theo đó, khu hợp tác kinh tế qua biên giới Lào Cai - Vân Nam hướng tới mô hình hợp tác đối đẳng, kết nối hạ tầng, phân vai chức năng và quản lý phối hợp. Theo báo cáo tổng quan đề án, nguyên tắc vận hành dựa trên việc mỗi bên quản lý phần lãnh thổ theo pháp luật, đồng thời thiết lập cơ chế điều phối chung để tạo không gian kinh tế thông suốt, không rào cản.

Mô hình vận hành gồm hai trục chính. Trước hết, thành lập Ủy ban liên hợp Việt Nam - Trung Quốc chịu trách nhiệm chỉ đạo chiến lược, giải quyết vướng mắc, bảo đảm cân bằng lợi ích. Thứ hai, thiết lập Ban Quản lý Khu trực thuộc UBND tỉnh Lào Cai làm cơ quan thường trực, phụ trách quản lý dự án, xúc tiến đầu tư, điều phối doanh nghiệp. Cấu trúc này nhằm giảm chồng chéo, tăng tính minh bạch, đồng thời giữ vững chủ quyền quốc gia.

Chính sách ưu đãi tập trung vào các trụ cột: Ưu đãi thuế, chính sách đất đai, cơ chế giữ lại nguồn thu để tái đầu tư; thủ tục hành chính, hải quan thông thoáng theo nguyên tắc “một cửa - một lần dừng”; hệ sinh thái thanh toán số, ví điện tử, tích hợp thương mại điện tử xuyên biên giới; chính sách nhân lực, đào tạo nghề, hỗ trợ chuyên gia, an sinh xã hội; ưu đãi dành cho PPP, huy động vốn FDI, ODA, nguồn vốn quốc tế. Những ưu đãi cần được cụ thể hóa bằng mức hỗ trợ, thời hạn ưu đãi, tiêu chí minh bạch để nhà đầu tư có cơ sở quyết định.

Lộ trình đề án được đề xuất theo ba giai đoạn. Giai đoạn 2025-2026, hoàn thiện đề án, ký văn kiện song phương, thí điểm cơ chế “một cửa - một lần dừng”, thử nghiệm thanh toán VND-CNY, thành lập Ủy ban liên hợp. Giai đoạn 2026-2027, đầu tư hạ tầng then chốt gồm cửa khẩu, kho ngoại quan, ICD, kết nối đường cao tốc và đường sắt; thành lập Ban Quản lý Khu, vận hành thí điểm phân khu thương mại và logistics. Giai đoạn 2028-2030, nhân rộng phân khu, hoàn thiện khung chính sách đặc thù, báo cáo Chính phủ, đề xuất Nghị quyết cấp quốc gia để triển khai quy mô lớn. Mục tiêu đặt ra của đề án là đạt kim ngạch xuất nhập khẩu 12-15 tỷ USD vào 2030, tạo trên 50.000 việc làm; tầm nhìn đến năm 2045 nâng kim ngạch lên 25-30 tỷ USD.

Nhiều ý kiến sát sườn

Tại hội thảo, với kinh nghiệm thực tế, nhiều chuyên gia đã đưa ra nhiều ý kiến đóng góp sâu sắc. PGS.TS. Nguyễn Thị Bích Loan, Trường Đại học Thương mại cho rằng, khu hợp tác kinh tế qua biên giới là mô hình mới và rất được kỳ vọng. Do đó, cần có chính sách hỗ trợ xứng tầm. Tuy nhiên, cơ chế chính sách trong đề án, hiện còn chung chung.

“Phần hỗ trợ cần nêu rõ hỗ trợ cái gì, mức bao nhiêu %, bằng tài chính hay thủ tục. Ngoài ra, chính sách ưu đãi cũng cần phân biệt đặc thù của Lào Cai vốn một tỉnh miền núi, khó khăn hơn so với các khu vực đồng bằng hay ven biển, do đó không thể áp dụng nguyên xi mô hình khác”, PGS.TS. Nguyễn Thị Bích Loan nhận định.

Cùng đó, về thu hút nhân lực chất lượng cao và các chuyên gia, giải pháp cũng cần cụ thể, như hỗ trợ nhà ở, mức lương, thay vì chỉ nêu chung “hỗ trợ”. Đây là vấn đề nhiều tỉnh gặp phải, nếu không đột phá thì sẽ khó hút được nhân lực giỏi.

Ở góc độ đơn vị quản lý thị trường trong nước, ông Bùi Nguyễn Anh Tuấn, Phó Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, cũng góp ý, đề án cần bổ sung Hiệp định thương mại biên giới Việt Nam-Trung Quốc năm 2016 và Chương trình phát triển hạ tầng thương mại biên giới đến năm 2025, tầm nhìn 2030. Đây là cơ sở pháp lý có thể vận dụng ngay khi triển khai đề án.

Ngoài ra việc tổ chức thực hiện cũng cần sắp xếp lại các nội dung theo thẩm quyền cấp Chính phủ, bộ ngành, địa phương. Đồng thời kết hợp chặt chẽ với các sàn thương mại điện tử, đồng thời đầu tư kho bên phía Trung Quốc để hàng Việt thuận lợi lưu thông, tăng độ phủ thị trường.

Nhấn mạnh về mô hình hợp tác, TS. Trịnh Minh Anh, Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương phân tích, mô hình “đối đẳng” là hình thức hai nước cùng quản lý trực tiếp trên một vùng lãnh thổ chung. Về nguyên tắc, mô hình này khá hấp dẫn vì có vẻ cân bằng về lợi ích và quyền lực. Nhưng hiện nay với Việt Nam, đây là mô hình ít khả thi, rủi ro chính trị, pháp lý lớn, liên quan trực tiếp đến vấn đề chủ quyền, quyền quản lý đất đai và an ninh. Đây là rào cản lớn nhất.

“Mô hình mà tôi tâm đắc hơn, có thể áp dụng được, là “khu đối xứng” với cơ chế quản trị chung liên chính phủ và liên địa phương. Tức là mỗi bên quản lý phần lãnh thổ của mình theo pháp luật quốc gia nhưng hoạt động kinh tế trong khu vực sẽ do một Hội đồng liên vùng và Cơ quan điều phối chung vận hành theo cơ chế đồng thuận, “một cửa” phối hợp, thí điểm chính sách để thuận lợi hóa thương mại, logistics và đầu tư”, TS. Trịnh Minh Anh bày tỏ.

“So sánh hai mô hình, tôi cho rằng mô hình “đối đẳng” có thể tham khảo như một khung cho giai đoạn sau, khi quan hệ hai nước đã phát triển cao, thí điểm thành công. Nhưng trong giai đoạn hiện nay, không nên áp dụng máy móc”, TS. Trịnh Minh Anh một lần nữa nhấn mạnh.

Lắng nghe ý kiến góp ý của các đại biểu, chuyên gia, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho rằng, đề án khu hợp tác kinh tế qua biên giới Lào Cai-Vân Nam được xây dựng trên cơ sở chưa có thực tiễn. Do đó, có nhiều ý kiến đa chiều nhưng khi quyết định phải chắt lọc, phân tích đầy đủ các góc cạnh để đưa ra được hướng đi và giải pháp phù hợp.

Thứ trưởng cũng nhấn mạnh, phát triển kinh tế biên giới giữa hai nước là chủ trương chung. Đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ cũng đã ban hành quyết định xây dựng Lào Cai trở thành trung tâm phát triển kinh tế. Do đó, việc xây dựng khu hợp tác kinh tế qua biên giới rất cần giải pháp đột phá để hiện thực hoá chủ trương.

“Chúng ta phải chủ động trong phối hợp triển khai xây dựng khu hợp tác kinh tế. Quan trọng nhất là tạo ra những đột phá phát triển kinh tế không chỉ với Vân Nam mà còn với địa bàn phía Tây của Trung Quốc”, Thứ trưởng chỉ đạo.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân: Trên cơ sở các ý kiến đóng góp, Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương sớm tiếp thu, hoàn thiện dự thảo để trình cấp có thẩm quyền xem xét, phê duyệt.