Cục trưởng An toàn thực phẩm nói gì về nguyên nhân lộn xộn thực phẩm giả?

Thị trường thực phẩm chức năng, thực phẩm bổ dưỡng và dinh dưỡng y học tại Việt Nam đang phát triển nhanh chóng nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là tình trạng làm giả, quảng cáo sai sự thật và lợi dụng cơ chế tự công bố để làm ăn phi pháp.

Trong cuộc trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, TS Trần Việt Nga - Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế đã chỉ ra nguyên nhân, khó khăn trong công tác quản lý và giải pháp để siết chặt quản lý, bảo vệ người tiêu dùng.

TS. Trần Việt Nga - Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế

Thủ tục đơn giản, không mất phí, doanh nghiệp ồ ạt công bố sản phẩm

- Thưa bà, hiện nay, nhiều sản phẩm được gọi là thực phẩm chức năng, bổ dưỡng hay dinh dưỡng y học đang bị làm giả một cách tinh vi khiến người tiêu dùng hoang mang và thị trường bị méo mó. Theo bà, đâu là những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến thực trạng này?

TS. Trần Việt Nga: Trong thời gian qua, cơ quan Cảnh sát điều tra của Bộ Công an đã triệt phá một số đường dây sản xuất, kinh doanh thực phẩm giả, bao gồm cả sữa giả và thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả. Với vai trò là cơ quan thường trực của Ban Chỉ đạo liên ngành Trung ương về an toàn thực phẩm, chúng tôi đã và đang phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an để đưa ra đánh giá và kết luận cuối cùng về những vụ việc này.

Chúng tôi nhận định, đây là những vụ việc nghiêm trọng và hy vọng các tổ chức, cá nhân phi đạo đức kinh doanh sẽ thay đổi hành vi sau những vụ triệt phá này. Đây cũng là hồi chuông cảnh tỉnh cho những ai đang và có ý định sản xuất, kinh doanh hàng giả.

Về nguyên nhân và khó khăn trong quản lý, tình trạng thực phẩm giả và hàng hóa giả nói chung không chỉ tồn tại ở Việt Nam mà còn ở nhiều quốc gia trên thế giới.

Theo một số tài liệu, việc sản xuất thực phẩm giả gây thiệt hại cho cộng đồng châu Âu hàng chục tỷ Euro mỗi năm. Các chuyên gia độc lập cũng ước tính ngành công nghiệp thực phẩm toàn cầu chịu thiệt hại khoảng 40 tỷ USD do thực phẩm giả.

Tại Việt Nam, tình trạng này có một phần nguyên nhân từ những bất cập trong cơ chế quản lý. Nghị định số 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định cơ chế tự công bố sản phẩm, tạo điều kiện thông thoáng cho doanh nghiệp tự công bố và chịu trách nhiệm về chất lượng, an toàn của sản phẩm. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp đã lợi dụng cơ chế này để làm ăn phi pháp.

Với cơ chế tự công bố, doanh nghiệp có thể tự công bố và sản xuất ngay mà không cần cơ quan quản lý nhà nước thẩm định hồ sơ. Lợi dụng sự thông thoáng này, một số doanh nghiệp tự công bố các sản phẩm dinh dưỡng y học hoặc sản phẩm dùng cho chế độ ăn, đặc biệt là thực phẩm bổ sung, đây là hành vi lách luật đáng bị lên án.

Ngoài ra, thủ tục tự công bố khá đơn giản, hồ sơ không phức tạp và không mất phí. Do đó, nhiều doanh nghiệp ồ ạt tự công bố sản phẩm nhưng số lượng sản xuất kinh doanh thực tế có thể không đúng với số lượng đã công bố, gây khó khăn cho cơ quan quản lý nhà nước trong thanh tra, hậu kiểm.

Khi trao quyền cho doanh nghiệp, trách nhiệm của họ phải là cao nhất, phải tuân thủ đúng các văn bản quy phạm pháp luật do cơ quan quản lý ban hành. Trong lĩnh vực an toàn thực phẩm, chúng ta đã có hệ thống văn bản quy phạm pháp luật tương đối đầy đủ, bao gồm Luật An toàn thực phẩm, Nghị định số 15/2018/NĐ-CP, các quy chuẩn kỹ thuật của các bộ, ngành.

Trong lĩnh vực hàng giả, Nghị định số 98/2020/NĐ-CP của Chính phủ cũng đã quy định rõ về hàng giả và chế tài xử phạt. Bộ luật Hình sự cũng có điều khoản riêng về xử lý hình sự đối với thực phẩm giả. Nếu doanh nghiệp tuân thủ các quy định này thì sẽ không có vấn đề lớn. Tuy nhiên, nhiều doanh nghiệp cố tình làm sai, sản xuất hàng giả vì lợi nhuận, bất chấp đạo đức kinh doanh.

Tự công bố tràn lan, hậu kiểm quá tải

- Những khó khăn mà Cục An toàn thực phẩm đang gặp phải trong công tác quản lý hiện nay là gì, thưa bà?

TS. Trần Việt Nga: Về phía cơ quan quản lý, bên cạnh những hành vi cố tình vi phạm từ phía doanh nghiệp, chúng tôi cũng đang đối mặt với nhiều khó khăn, đặc biệt là do số lượng sản phẩm được tự công bố hiện nay quá lớn.

Bất kỳ doanh nghiệp nào có đăng ký kinh doanh đều có thể công bố sản phẩm thực phẩm. Trong khi đó, lực lượng hậu kiểm lại còn hạn chế cả về nhân sự và nguồn lực, gây áp lực rất lớn cho công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát sau công bố.

Công tác hậu kiểm bao gồm nhiều hoạt động như kiểm tra hồ sơ, kiểm tra cơ sở sản xuất, lấy mẫu sản phẩm trên thị trường hoặc tại cơ sở sản xuất để kiểm nghiệm, chi phí cho công tác kiểm nghiệm khá cao, gây khó khăn cho các địa phương.

Để giải quyết vấn đề này, Chính phủ đang tiến hành sửa Luật An toàn thực phẩm, chúng tôi đã tham mưu cho lãnh đạo Bộ Y tế trình Chính phủ sửa đổi Nghị định số 15/2018/NĐ-CP và các văn bản quy phạm pháp luật theo hướng thắt chặt quản lý và khắc phục những tồn tại hiện nay.

Chúng tôi cũng kiến nghị UBND các tỉnh, thành phố tăng cường đầu tư về nhân lực và kinh phí cho công tác hậu kiểm.

Công nhân đóng hộp thành phẩm tại cơ sở sản xuất sữa bột giả quy mô lớn vừa bị công an triệt phá. Ảnh: Báo Công an nhân dân

- Thưa bà, hiện nay nhiều ý kiến cho rằng, một phần nguyên nhân khiến người tiêu dùng dễ bị đánh lừa và mua phải sản phẩm kém chất lượng là do bị tác động bởi quảng cáo tràn lan trên mạng xã hội. Trong đó có cả những người nổi tiếng, KOLs, thậm chí là các đối tượng giả danh bác sĩ hoặc sử dụng hình ảnh bác sĩ về hưu để tạo lòng tin. Trong bối cảnh đó, ngoài việc sửa đổi Nghị định 15, liệu có cần thiết sửa đổi hoặc bổ sung các quy định về quảng cáo để bảo vệ người tiêu dùng tốt hơn?

TS. Trần Việt Nga: Để đảm bảo người dân được tiếp cận với các sản phẩm an toàn và chất lượng, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía.

Trước hết, các cơ sở sản xuất phải đặt đạo đức kinh doanh lên hàng đầu, tuân thủ nghiêm ngặt mọi quy định của pháp luật về sản xuất và kinh doanh thực phẩm. Sự trung thực và trách nhiệm của doanh nghiệp là nền tảng quan trọng nhất để xây dựng niềm tin của người tiêu dùng.

Thứ hai, vai trò của cơ quan quản lý nhà nước là không thể thiếu. Việc ban hành đầy đủ, kịp thời các văn bản pháp luật, cùng với việc trang bị các công cụ hiệu quả để kiểm soát chặt chẽ sản phẩm lưu thông trên thị trường là yếu tố then chốt để ngăn chặn hàng giả, hàng kém chất lượng. Công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm cần được thực hiện nghiêm minh và thường xuyên.

Thứ ba, bản thân mỗi người dân cũng cần chủ động trang bị kiến thức để trở thành người tiêu dùng thông thái. Việc lựa chọn thực phẩm an toàn không chỉ phụ thuộc vào cơ quan quản lý hay doanh nghiệp, mà còn bắt đầu từ ý thức và hành động của chính người tiêu dùng.

Tìm hiểu kỹ thông tin về sản phẩm, xuất xứ, thành phần, nhãn mác, cũng như thường xuyên cập nhật các cảnh báo từ cơ quan chức năng... sẽ giúp người tiêu dùng đưa ra những quyết định sáng suốt, bảo vệ sức khỏe cho bản thân và gia đình.

Xin cảm ơn bà!