Nhà thơ Phạm Anh Xuân là gương mặt quen thuộc trong lĩnh vực văn thơ dành cho thiếu nhi. Anh đã xuất bản 5 tập thơ thiếu nhi giàu cảm xúc và hình ảnh trong sáng, bao gồm: Ấm êm ngộ nghĩnh, Tuổi thơ trong trẻo, Bởi vì yêu thương, Trồng nụ trồng hoa, Chú cá con và ngôi sao nhỏ, cùng 2 truyện dài hấp dẫn: Nghé ọ Hai xoáy và Con Tun tai vểnh.
Một số tác phẩm của anh đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình sách giáo khoa như: Đi học vui sao, Chú cá con và ngôi sao nhỏ và Khúc hát những bàn tay. Trên Thivien.net, anh được giới thiệu với ba bài thơ tiêu biểu: Đi học vui sao, Chú cá con và ngôi sao nhỏ, Tuổi thơ có bà.
Ngoài ra, anh còn tham gia dịch và chuyển ngữ 17 bài thơ thuộc bộ Thơ ngụ ngôn La Fontaine - các thế hệ dịch giả, góp phần giới thiệu tinh hoa văn học thế giới đến với bạn đọc nhỏ tuổi Việt Nam.
Tài năng của anh được ghi nhận với giải thưởng của Hội đồng giám khảo Giải thưởng Dế Mèn năm 2023 dành cho tập truyện dài Nghé ọ Hai xoáy - một tác phẩm giàu chất nhân văn, gần gũi với tâm hồn trẻ thơ.
Nhân dịp Ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6, phóng viên Báo Công Thương đã có buổi trò chuyện với nhà thơ Phạm Anh Xuân để cùng nhìn lại hành trình nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ bằng thi ca.
 |
| Nhà thơ Phạm Anh Xuân. Ảnh: NVCC |
Văn chương là một “ân huệ” mà cuộc đời ban tặng
- Cơ duyên nào đã đưa anh đến với thơ thiếu nhi? Bài thơ thiếu nhi đầu tiên của anh ra đời trong hoàn cảnh nào?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Con đường văn chương đến với tôi rất tình cờ, khi tôi đã 40 tuổi. Một buổi sáng, giữa không gian tinh khôi, tôi bất chợt thấy lòng mình dâng trào cảm xúc hồn nhiên như trẻ nhỏ và bài thơ “Bình minh” ra đời.
Kỳ lạ thay, bài thơ đầu tiên ấy như “mỏ cuốc đầu tiên” khai mở mạch nguồn thơ ca trong tôi. Từ đó, kỷ niệm, ký ức, hình ảnh, tứ thơ cứ ùa về tự nhiên như đã có sẵn. Tôi chỉ việc viết ra.
Tôi xem văn chương là một “ân huệ” mà cuộc đời ban tặng. Khi viết cho trẻ em, tôi nhận ra thế giới của các em rộng lớn vô cùng, không chỉ có hiện thực sống động mà còn có cả thế giới mộng mơ, tưởng tượng.
Tôi vẫn nói với bạn bè rằng: Trong tôi luôn có một đứa trẻ, đứa trẻ ấy nhìn thế giới bằng ánh mắt nhiều sắc màu và mỗi ngày đều muốn viết ra điều gì đó cho mình và cho bạn bè ấu thơ.
- Điều gì khiến nhà thơ gắn bó lâu dài với thể loại thơ dành cho thiếu nhi, một mảng không dễ mà cũng rất giàu bản sắc?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Điều giúp tôi viết và gắn bó lâu dài với thơ thiếu nhi là bởi chính mạch nguồn vô tận của cảm xúc và sự hồn nhiên trẻ con.
Khi viết, tôi như được trở về làm một đứa trẻ của những ngày xưa. Những bài thơ đầu tiên chính là những dòng ký ức, những kỷ niệm của một thời trẻ con trong trẻo và vô cùng tươi đẹp ấy.
Thế nhưng, tôi cho rằng, việc tôi viết thơ và truyện cho thiếu nhi còn có ý nghĩa vượt xa và rộng hơn mục đích đầu tiên ấy. Đó là tôi được viết về tuổi thơ của chính các con tôi cũng như về những đứa trẻ hồn nhiên mơ mộng xung quanh mình.
Càng viết tôi càng bị cuốn hút vì thấy rằng, thế giới tuổi thơ cực kỳ rộng mở. Cùng với thế giới thực vốn đã rất sinh động, trẻ con còn có thế giới tưởng tượng vô cùng hồn nhiên và phong phú. Đó là một thế giới tràn ngập sắc màu.
- Khi viết cho thiếu nhi, nhà thơ thường lấy cảm hứng từ đâu: Kỷ niệm tuổi thơ, cuộc sống hiện tại của trẻ em hay điều gì khác?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Tôi may mắn có một tuổi thơ êm đềm, được rong chơi với thiên nhiên, gắn bó với làng quê thanh bình nên trong tôi luôn đầy ắp ký ức, kỷ niệm và cả những mộng mơ hồn nhiên.
Có lẽ tôi cũng may mắn sở hữu tâm hồn nhạy cảm. Những điều tôi nghe, thấy từ trẻ em luôn trở thành mạch nguồn cảm xúc dồi dào để viết.
Một lần đưa con về quê, các bé ngắm mây qua cửa kính xe rồi reo lên: “Kìa, con vịt!”, “Kia, con rồng!”. Tôi chợt nhớ lại thuở nhỏ mình cũng từng say mê ngắm mây và tưởng tượng như thế và từ đó ra đời bài thơ “Vườn thú trên bầu trời”.
Những dòng thư con trẻ gửi cha mẹ, những trò chơi đóng kịch hay những lần các em tập làm người lớn bằng sự ngây thơ đáng yêu, tất cả đều có thể trở thành vần thơ trong tôi.
- Điểm đặc biệt nào tạo nên thương hiệu riêng của nhà thơ Phạm Anh Xuân?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Tôi tự tin về mặt ngôn ngữ, thơ của tôi không bị lai tạp bởi những yếu tố quá hiện đại. Ví dụ như cách nói “trống không”, hoặc cách dùng ngôn ngữ lẫn lộn vùng miền, hay những câu bị cắt cụt.
Về giai điệu, thể thơ, tôi cũng tuân thủ chặt chẽ: Nếu là lục bát thì phải theo đúng vần lục bát; thơ bốn chữ, năm chữ thì cũng giữ đúng thể thức. Không để phá vỡ kết cấu khiến trẻ khó đọc, khó cảm. Đặc biệt, những chi tiết trong thơ tôi luôn hướng tới sự gần gũi, dễ hiểu, phản ánh đời sống quanh đứa trẻ.
Tất nhiên không phải đứa trẻ nào cũng hiểu hết, nhưng ít ra nó là thứ rất tự nhiên, không xa lạ khiến trẻ cảm thấy bị lạc lõng. Tôi luôn cố gắng gắn thơ với đời sống và tâm hồn trẻ em.
- Nhà thơ quan niệm như thế nào về "một bài thơ hay dành cho thiếu nhi"?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Trong tất cả các bài thơ tôi viết, tôi luôn nhất quán vận dụng những câu chuyện, chi tiết, hình ảnh, ngôn từ gần gũi để trẻ dễ đọc, dễ hiểu, dễ nhớ và dễ thuộc.
Đặc biệt, tôi luôn tạo nên và lan tỏa cảm xúc tích cực. Từ đó, mong muốn của tôi là những bài thơ tôi viết giúp cha mẹ, giáo viên và các em nhỏ dễ dàng tiếp cận, dễ dàng cảm nhận và khơi gợi được trí tưởng tượng cùng nguồn năng lượng tích cực. Đây cũng là cách để tôi góp phần vào việc khuyến khích cả trẻ con và người lớn đọc sách. Trong đó có việc người lớn cần đọc sách cho trẻ con với vai trò dẫn dắt.
- Có kỷ niệm nào đặc biệt giữa nhà thơ và các độc giả nhí mà anh còn nhớ đến bây giờ?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Tôi có một kỷ niệm đặc biệt trong chuyến đi làm từ thiện và tặng sách ở Tuyên Quang. Hình ảnh những đứa trẻ “thèm sách” khiến tôi xúc động. Có một em bé, sau khi nhận quà là sữa, kẹo, bim bim, đã níu áo tôi và nói: “Chú ơi, cho cháu xin thêm tập thơ. Cháu muốn mang về đọc cho mình và cho em nghe”. Câu nói giản dị ấy khiến tôi không thể quên.
Từ đó, mỗi lần đi thiện nguyện vùng cao, tôi hay nói vui với bạn bè, đồng nghiệp: “Nay trong quà nên có sách!”
Một kỷ niệm khác là với một độc giả nhí, em là người Việt theo gia đình sang Đức. Trong một lần làm bài tập được thầy giáo giao là giới thiệu một bài thơ gắn với tuổi thơ và văn hóa quê hương, em đã tìm thấy Facebook của tôi qua bố mẹ và chọn bài thơ "Tuổi thơ có bà".
 |
| Bản phiên dịch bài thơ "Tuổi thơ có bà" do một bạn nhỏ dịch sang tiếng Đức. Ảnh: NVCC |
Em dịch bài thơ sang tiếng Đức và giáo viên rất khen ngợi, nói rằng em có tâm hồn tinh tế, cảm được hình ảnh giàu chất thơ và đậm nét văn hóa phương Đông. Gia đình em sau đó đã liên lạc, gửi tặng tôi bản dịch như một món quà kỷ niệm. Với tôi, đó là một cách rất đẹp để văn hóa Việt được lan tỏa trong môi trường quốc tế.
Thơ là hạt giống tâm hồn đầu tiên của trẻ
- Trong thời đại bùng nổ công nghệ và mạng xã hội, anh nhìn nhận vai trò của thơ thiếu nhi hiện nay như thế nào?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Thơ ca là những “hạt giống” đầu tiên cho tâm hồn trẻ. Chính thơ đã gieo hạt trong tôi từ thuở nhỏ để hôm nay kết thành lời. Những làn điệu ru con, bài đồng dao như “Con cò bay lả bay la...” hay “Bầu ơi thương lấy bí cùng...” chứa đựng bao vẻ đẹp, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Trẻ chưa biết đọc, viết vẫn có thể nghe, hiểu, thuộc, nhớ, đó là sức mạnh của thơ ca.
Thơ còn hiện diện trong các trò chơi dân gian, nơi mỗi trò đều có đồng dao đi kèm. Trẻ dạy nhau lời hát, kỹ năng chơi, kiến thức về đời sống và thiên nhiên. Qua đó, các em phát triển thể lực, trí lực, thậm chí giúp phát hiện sớm dấu hiệu tự kỷ, câm, điếc…
Tôi luôn nói với các em: Thiên nhiên là ngôi trường thực tế nhất. Khi hòa mình vào thiên nhiên, trẻ phát triển kỹ năng vận động và nhận thức, những bài học góp phần hình thành nhân cách, tâm hồn và cảm xúc.
Tôi mong xã hội tạo điều kiện để trẻ được gắn kết với thế giới tự nhiên thông qua các hoạt động ngoài trời. Tình yêu và ý thức bảo vệ môi trường sẽ được nuôi dưỡng từ đó.
Tất nhiên, không phủ nhận sức mạnh công nghệ, tôi có cả kênh YouTube, TikTok đọc thơ cho trẻ và nhận được phản hồi rất tích cực từ phụ huynh, giáo viên và các em nhỏ.
- Theo nhà thơ, thơ ca dành cho thiếu nhi nên được đưa vào trường học hoặc sinh hoạt thiếu nhi theo hướng nào để phát huy giá trị giáo dục và nuôi dưỡng tâm hồn trẻ nhỏ?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Ngoài cảm xúc là nguồn năng lượng giúp tôi sáng tác, điều khiến tôi trăn trở là mối quan tâm đến trẻ thơ Việt Nam. Ví dụ, mỗi ngày có trung bình 6 trẻ chết đuối, mỗi năm lên tới gần 20.000 trường hợp, đây là một vấn đề rất lớn.
Không gian văn hóa thiếu nhi cũng rất hạn hẹp. Nhà thơ, nhà văn Nguyễn Quang Thiều từng nói: Nếu trẻ chỉ tiếp xúc với sách ngoại, sẽ quên đi Dế Mèn và văn hóa dân tộc, một điều đáng lo ngại.
Sách giáo khoa xưa nhiều thơ, nay đã giảm. Tôi từng nói: Thơ là hạt giống tâm hồn đầu tiên của trẻ vì nó đơn giản, dễ nhớ, dễ truyền. Trẻ khó nhớ truyện dài nhưng dễ thuộc đồng dao, ca dao, thơ.
Tôi không "tuyệt đối hóa" thi ca, nhưng vì thơ dễ tiếp cận, nên vai trò rất quan trọng. Nhiều trẻ đọc thơ trên Youtube, Tiktok... cho thấy xã hội đang dần nhận ra giá trị của thơ.
Đưa thơ vào trường học, câu lạc bộ, mạng xã hội… là cách tốt để lan tỏa. Tuy nhiên, nội dung phải sạch, tránh sản phẩm “trend”, nhạc chế vì ảnh hưởng lớn đến trẻ nhỏ.
 |
| Nhà thơ Phạm Anh Xuân được ghi danh trong giải thưởng của Hội đồng giám khảo Giải thưởng Dế Mèn năm 2023 dành cho tập truyện dài Nghé ọ Hai xoáy |
- Nếu được gửi một lời chúc hay thông điệp nhân dịp Ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6, nhà thơ muốn nói điều gì với các em nhỏ?
Nhà thơ Phạm Anh Xuân: Tôi sẽ dùng 2 bài thơ mà tôi viết để gửi gắm những thông điệp của tôi muốn nói. Thông điệp về 2 nhiệm vụ: Phát triển thể lực để có sức khoẻ cơ thể, phát triển trí lực để có sức khoẻ tinh thần, kiến thức, trí tuệ; thông điệp về một thế giới thực và các giá trị đích thực của cuộc sống.
NHIỆM VỤ CỦA TRẺ CON
Bé thầm thì với chị
Trẻ con thật sướng ghê
Chẳng phải làm việc gì
Chỉ ăn chơi múa hát
Chị ngạc nhiên ngơ ngác
Nhìn em mắt xoe tròn
Bảo: Tất cả trẻ con
Cần hoàn thành nhiệm vụ
Trẻ con cần ăn, ngủ
Để lớn khỏe thật nhanh
Trẻ con cần học hành
Kỹ năng và kiến thức
Trí tuệ và thể lực
Quan trọng lắm bé ơi
Vâng ạ! Em nhớ rồi
Bé đi làm nhiệm vụ
CÂU CHUYỆN KHU RỪNG
Chú sóc con nghĩ bụng
Ồ, mạng thật diệu kỳ
Muốn xem gì, chơi gì
Trên mạng đều có hết
Sóc xem, chơi mải miết
Chăm chú và say mê
Trò chuyện với bạn bè
Tất cả đều qua mạng
Thế rồi năm rồi tháng
Muôn loài chẳng gặp nhau
Hết ngày dài đêm thâu
Chìm trong không gian ảo
Một ban mai huyên náo
Con suối cất tiếng ca
Cánh rừng rộn sắc hoa
Nắng vàng trong gió lộng
Chú sóc con mơ mộng
Chạy ra ngoài rong chơi
Các bạn! Các bạn ơi!
Rừng của ta đẹp lắm
Bừng tỉnh cơn mê đắm
Muông thú bước ra ngoài
Bắt tay với lắc vai
Vui chơi và trò chuyện
Chào bạn bè thân mến!
Thế giới mạng cũng hay
Nhưng trong cuộc sống này
Cần những điều chân thực
Xin trân trọng cảm ơn nhà thơ!
| Nhà thơ Phạm Anh Xuân là một gương mặt quen thuộc trong lĩnh vực văn thơ dành cho thiếu nhi. Anh từng phụ trách Ban Kinh tế - Xã hội của Báo Lao Động và hiện đang công tác tại VietinBank. Bên cạnh đó, anh còn được Báo Thiếu niên Tiền phong mời phụ trách chuyên mục “Trò chuyện cùng chuyên gia”, thể hiện sự am hiểu và gắn bó sâu sắc với công tác truyền thông - giáo dục dành cho lứa tuổi nhỏ. |