Xây dựng thị trường năng lượng minh bạch: Chìa khóa thu hút dòng vốn đầu tư lớn

20/12/2025 - 08:465 phút đọc

Minh bạch – nền tảng của thị trường

“Cứ mỗi khi giá điện được điều chỉnh (thường là tăng giá) thì dư luận lại rộ lên những nghi vấn về sự thiếu minh bạch. Hiểu phổ thông nhất, minh bạch là thông tin được cung cấp phải đúng, đủ và chuẩn. Ta đã làm thế chưa?”, PGS.TS. Ngô Trí Long – nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thị trường giá cả (Bộ Tài chính) đã phát biểu như thế tại Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”, tổ chức chiều 18/12.

Theo các chuyên gia, một thị trường điện cạnh tranh và minh bạch sẽ tạo ra môi trường đầu tư ổn định, giảm thiểu rủi ro chính sách và chi phí tuân thủ. Khi khung thể chế rõ ràng, cơ chế giá được hình thành minh bạch, thông tin được công bố đầy đủ, nhà đầu tư sẽ có cơ sở vững chắc hơn để ra quyết định, qua đó góp phần huy động nguồn lực xã hội cho phát triển năng lượng.

Với mục tiêu tăng trưởng kinh tế từ 10% trở lên trong giai đoạn 2026–2030, nhu cầu điện được dự báo phải tăng bình quân 12–13% mỗi năm. Nếu tính thêm tác động từ kinh tế số và trí tuệ nhân tạo – những lĩnh vực tiêu thụ điện năng lớn – mức tăng trưởng của ngành điện có thể phải đạt từ 15% trở lên. Điều này đồng nghĩa với nhu cầu vốn đầu tư cho hạ tầng năng lượng sẽ ở mức rất cao trong nhiều năm tới.

Thực tế cho thấy, ngành năng lượng Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều hạn chế mang tính cơ cấu: mất cân đối giữa các phân ngành năng lượng, giữa cung ứng và nhu cầu; chênh lệch giữa nhu cầu đầu tư rất lớn với khả năng huy động vốn; bất cập trong phân bổ hạ tầng năng lượng theo vùng, miền. Những hạn chế này cho thấy yêu cầu cấp thiết phải tái cơ cấu ngành năng lượng theo chuẩn mực thị trường, thay vì tiếp tục vận hành dựa trên các cơ chế hành chính hoặc bao cấp gián tiếp.

Điện đang trong nguy cơ thiếu và rất cần tăng đầu tư, đặc biệt là đầu tư tư nhân, nhưng giá điện đang là bất cập không nhỏ. Chính sách giá điện hiện nay khiến nhà đầu tư không mặn mà đầu tư vào lĩnh vực này. Ngược lại, “cơ chế giá điện phần nào mang tính bao cấp như hiện nay khiến nhà đầu tư nước ngoài được hưởng lợi do chi phí điện thấp so với các quốc gia trong khu vực”, ông Nguyễn Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài phát biểu.

Ông Nguyễn Anh Tuấn cũng cho rằng, khi có giá điện mang tính thị trường, phản ánh đúng cung – cầu, chắc chắn sẽ tiến bộ hơn và đảm bảo lợi ích quốc gia. Do đó, cần tiến tới thị trường năng lượng cạnh tranh và minh bạch càng sớm càng tốt.

margin: 15px auto;" />

Nhà đầu tư chờ cơ chế

Câu chuyện giá điện, thị trường năng lượng luôn là chủ đề nóng của không ít các hội thảo, diễn đàn và dư luận. Khi trao đổi về thị trường năng lượng, PGS,TS. Ngô Trí Long nhấn mạnh, giá năng lượng thế giới biến động mạnh và những biến động này “đi” rất nhanh vào giá điện, giá xăng dầu, giá khí, rồi cuối cùng tác động trực tiếp tới bữa cơm, hóa đơn và chi phí sản xuất của từng gia đình, từng doanh nghiệp. Trong bối cảnh đó, minh bạch chi phí toàn chuỗi năng lượng không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là nền tảng của một thị trường lành mạnh, nơi giá được hình thành đúng, cạnh tranh công bằng và người tiêu dùng được bảo vệ.

Các nhà đầu tư đặc biệt quan tâm đến chính sách năng lượng, cơ chế giá và độ ổn định của thị trường. Nhiều nhà đầu tư đang “chờ cơ chế” để rót vốn. Cũng đã không ít các đoàn doanh nghiệp, các nhà đầu tư tới Việt Nam để tìm cơ hội đầu tư vào lĩnh vực này. Và họ mang theo những công nghệ mới. “Nếu không có những bước đi kịp thời, Việt Nam có thể đánh mất cơ hội thu hút dòng vốn chất lượng cao vào lĩnh vực năng lượng", ông Nguyễn Anh Tuấn nhấn mạnh.

Trong bối cảnh nhu cầu vốn cho ngành năng lượng ngày càng lớn, vấn đề không chỉ nằm ở quy mô đầu tư, mà cốt lõi là cấu trúc thị trường có đủ minh bạch và khả năng dự báo để hấp thụ dòng vốn dài hạn hay không. Thực tế cho thấy, thị trường điện – bộ phận quan trọng của thị trường năng lượng – vẫn đang trong quá trình chuyển đổi, với mức độ cạnh tranh còn hạn chế, quyền lựa chọn của người tiêu dùng chưa được mở rộng đầy đủ và vai trò của các chủ thể thị trường chưa được phân định rạch ròi.

Lộ trình phát triển thị trường điện cạnh tranh đã được xác định trong các nghị quyết và chiến lược lớn, song thách thức nằm ở khâu thực thi, khi cơ chế vận hành, dữ liệu thị trường và khung giám sát chưa theo kịp yêu cầu của một thị trường hiện đại. Nếu không sớm hoàn thiện cấu trúc thị trường theo hướng rõ vai trò, rõ trách nhiệm và minh bạch thông tin, rủi ro chính sách sẽ tiếp tục là yếu tố “ghìm chân” nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư tài chính dài hạn – nhóm vốn coi trọng nhất tính ổn định và khả năng dự báo của môi trường thể chế.

Vai trò Nhà nước và động lực thị trường

Đứng ở phía cộng đồng doanh nghiệp, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương Mại và Công Nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, để phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch cần thúc đẩy sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế.

Theo các chuyên gia, doanh nghiệp và nhà đầu tư, cơ chế điều chỉnh giá điện hiện nay còn chậm, thiếu tính dự báo và chưa đáp ứng yêu cầu của thị trường mở và hội nhập. Công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo vẫn chưa được ứng dụng mạnh mẽ trong giám sát giao dịch và phát hiện rủi ro, khiến hoạt động quản lý chủ yếu mang tính thủ công và phản ứng chậm.

PGS,TS. Ngô Trí Long phân tích, minh bạch chi phí xuyên suốt chuỗi giá trị năng lượng có 3 ý nghĩa cốt lõi: giúp giá hình thành đúng bản chất và có giải trình; tạo sân chơi cạnh tranh bình đẳng dựa trên hiệu quả; bảo vệ người tiêu dùng thông qua thông tin và giám sát xã hội. Rào cản lớn nhất hiện nay không phải thiếu số liệu, mà là chưa có một hệ thống chuẩn, bắt buộc và xuyên suốt để bóc tách chi phí theo cùng một cách ở tất cả các khâu.

Về dài hạn, các chuyên gia cho rằng, tái cơ cấu ngành năng lượng cần gắn với việc phát huy vai trò chủ lực của doanh nghiệp nhà nước trong bảo đảm an ninh năng lượng, đồng thời tách bạch rõ nhiệm vụ sản xuất – kinh doanh với nhiệm vụ chính trị, công ích. Song song với đó là hoàn thiện cơ chế, chính sách để kinh tế tư nhân tham gia sâu hơn vào phát triển năng lượng, trên nền tảng một thị trường cạnh tranh, minh bạch và được giám sát hiệu quả.

Ngành năng lượng Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển mới với yêu cầu rất cao về vốn, công nghệ và quản trị. Nếu không cải cách kịp thời bộ công cụ quản lý, pháp lý và giám sát theo chuẩn mực thị trường, việc huy động nguồn lực xã hội – đặc biệt là đầu tư tư nhân và đầu tư nước ngoài – sẽ gặp nhiều khó khăn, trong khi nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội ngày càng lớn và cấp bách.