Khảo sát POBI được thực hiện liên tục từ năm 2017. Khảo sát POBI 2021 bao gồm ba trụ cột về minh bạch ngân sách, sự tham gia của người dân trong chu trình ngân sách và trách nhiệm giải trình.

Các chuyên gia tham gia thảo luận

Trụ cột thứ nhất, về minh bạch ngân sách (tính là chỉ số công khai ngân sách POBI 2021), xây dựng thông qua việc đánh giá tính sẵn có, kịp thời, thuận tiện, đầy đủ, tin cậy và liên tục của 11 loại tài liệu ngân sách. Trong số 11 tài liệu này, có 8 loại tài liệu ngân sách bắt buộc phải công khai theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015; 2 tài liệu phải công khai theo Luật Đầu tư công và Luật Quản lý nợ công; và 1 tài liệu ngân sách cần công khai theo như thông lệ tốt của quốc tế (xem Bảng 2). Chỉ số công khai ngân sách POBI 2021 là kết quả của 87 câu hỏi trong trụ cột này được quy về thang điểm 100.
Trụ cột thứ hai, về sự tham gia của người dân, gồm có 6 câu hỏi tính điểm, được xây dựng thông qua khảo sát mức độ UBND tỉnh và Sở Tài chính tỉnh tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quy trình ngân sách tại tỉnh và trách nhiệm phản hồi của các cơ quan này đối với các câu hỏi của công dân liên quan tới ngân sách nhà nước.
Trụ cột thứ ba, về trách nhiệm giải trình, đây là trụ cột mới bao gồm 8 câu hỏi tính điểm cho biết thực tế công khai về giám sát và trách nhiệm giải trình của HĐND và UBND với hoạt động quản lý tài chính công. Trách nhiệm giải trình được đánh giá thông qua việc công khai các tải liệu có liên quan tới quá trình thẩm định, thảo luận và phê duyệt ngân sách của HDND tỉnh. Các tài liệu này cần được công khai theo như Luật Tiếp cận Thông tin.
Mức độ công khai ngân sách của các tỉnh cải thiện không đáng kể
Kết quả khảo sát POBI 2021 cho thấy mức độ công khai ngân sách của các tỉnh cải thiện không đáng kể so với POBI 2020. Điểm xếp hạng trung bình về công khai ngân sách của các tỉnh đạt 69,53/100 điểm, tăng 0,44 điểm so với năm 2020. Năm 2021, có 31 tỉnh công khai đầy đủ tài liệu và thông tin về ngân sách nhà nước, tăng 4 tỉnh so với năm 2020. Số tỉnh công khai tương đối đầy đủ là 24 tỉnh. Số tỉnh công khai chưa đầy đủ và công khai ít lần lượt là 6 và 2 tỉnh.
Bà Rịa - Vũng Tàu là tỉnh đứng đầu bảng xếp hạng khảo sát POBI 2021, đạt 98,59 điểm. Khánh Hòa xếp thứ hai với 92,69 điểm và Lai Châu xếp thứ ba với 91,99 điểm. Bình Phước và Hà Tĩnh là các tỉnh đứng cuối bảng xếp hạng với số điểm là 5,15 điểm và 9,14 điểm. Quảng Bình, Khánh Hòa, Quảng Ninh là ba tỉnh có sự tiến bộ vượt bậc trong kết quả xếp hạng POBI 2021 so với năm 2020. Cụ thể, Quảng Bình đã tăng 45 bậc, Khánh Hòa tăng 42 bậc và Quảng Ninh tăng 39 bậc trên bảng xếp hạng POBI 2021. Trong khi đó, Ninh Bình, Tây Ninh và Lâm Đồng lại là ba tỉnh có sự sụt giảm đáng kể về thứ bậc trên bảng xếp hạng. Trong đó, Ninh Bình giảm 38 bậc, Tây Ninh giảm 35 bậc và Lâm Đồng giảm 23 bậc so với năm 2020.
Kết quả khảo sát POBI 2021 về mức độ tham gia của người dân cho thấy các tỉnh vẫn ít tạo điều kiện để người dân tham gia vào quy trình ngân sách. Số điểm quy đổi trung bình của 63 tỉnh thành phố là 41,8/100 điểm, tăng 2,55 điểm so với năm 2020 và 3,78 điểm so với năm 2019. Như vậy có thể thấy sự cải thiện về điểm số của trụ cột sự tham gia trong thời gian qua là rất hạn chế.
Đà Nẵng vẫn là địa phương đạt điểm số cao nhất với số điểm tuyệt đối, cải thiện rất tốt so với năm 2020. Đắk Nông là tỉnh có số điểm về sự tham gia của người dân thấp nhất cả nước (8,3 điểm). Có 11 trong số 63 tỉnh/thành phố phản hồi các câu hỏi yêu cầu cung cấp thông tin của nhóm nghiên cứu gửi qua email liên hệ được công khai trên cổng tin điện tử của Sở Tài chính (giảm 3 tỉnh so với năm 2020). Trong đó, có 7 phản hồi được nhận trong vòng 15 ngày kể từ ngày gửi và 4 phản hồi được nhận trong vòng 16 đến 30 ngày kể từ ngày gửi.

Kết quả khảo sát POBI 2021 cho thấy cần cải thiện mức độ giám sát và trách nhiệm giải trình của HĐND các tỉnh. Điểm trung bình của 63 tỉnh, thành phố của trụ cột trách nhiệm giải trình là 48,2/100 điểm, Bà Rịa - Vũng Tàu là tỉnh dẫn đầu. Có 41 tỉnh (65,08%) có công khai kế hoạch giám sát thường xuyên và chuyên đề, 14 HĐND các tỉnh (22,2%) có công khai báo cáo giám sát về ngân sách, 1 tỉnh (33,3%) có công khai biên bản kỳ họp/thảo luận về dự toán và phân bổ ngân sách của tỉnh năm 2022 trên cổng TTĐT của HĐND tỉnh, 38 tỉnh (60,3%) công khai báo cáo thẩm tra ngân sách của Ban Kinh tế - Ngân sách trên cổng TTĐT của HĐND tỉnh. Trên cổng TTĐT của HĐND tỉnh, có 41 tỉnh có thư mục hỏi đáp trên cổng TTĐT của HĐND tỉnh và có thể sử dụng được, 7 tỉnh có thư mục hỏi đáp nhưng không sử dụng được và 15 tỉnh không có thư mục hỏi đáp.
Công cụ giúp tham chiếu mức độ công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước
Kể từ khi thực hiện đánh giá lần đầu vào năm 2017, Khảo sát POBI đã và đang trở thành công cụ giúp các tỉnh có thể tham chiếu và đo mức độ công khai, minh bạch trong quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) và mức độ thực thi Luật NSNN năm 2015. POBI góp phần giúp tăng niềm tin đối với người dân và các đối tác phát triển đối với quản lý ngân sách của các tỉnh thông qua các hình thức minh bạch, trách nhiệm giải trình.
PGS.TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc VESS.

PGS.TS. Nguyễn Đức Thành, Giám đốc VESS, đại diện nhóm Nghiên cứu, cho biết: “Qua cuộc Khảo sát năm nay (2022), có thể thấy việc tuân thủ công khai ngân sách tỉnh nhìn chung tiếp tục được cải thiện. Có 31 tỉnh đạt mức độ công khai “đầy đủ”, so với 27 tỉnh vào năm trước và 0 tỉnh nào vào năm khảo sát đầu tiên (2018). Đây là một bước tiến đáng khích lệ từ khi Chỉ số POBI ra đời. Quan sát cho thấy những tỉnh nào đã thực hành công khai ngân sách tốt thường tiếp tục thực hành điều này một cách tích cực (Vũng Tàu, Vĩnh Long, Đà Nẵng, Cao Bằng, Lai Châu), trong khi đó, có những tỉnh còn thiếu ý thức tuân thủ Luật Ngân sách 2015, như Hà Tĩnh và Bình Phước (liên tục trong nhóm thấp nhất). Có những tỉnh lúc đầu chưa tuân thủ tốt, nhưng đã cải thiện mạnh mẽ và giữ ổn định vị trí cao, như Hòa Bình và Lạng Sơn. Đặc biệt, so với năm trước, những tỉnh có sự cải thiện tốt nhất bao gồm: Quảng Bình, Khánh Hòa, Quảng Ninh. Chúng tôi hy vọng các tỉnh sẽ ngày càng nghiêm túc trong việc thực hành công khai minh bạch theo đúng tinh thần pháp luật".
Ông Nguyễn Quang Thương, Giám đốc điều hành Trung tâm Phát triển và Hội nhập, tổ chức điều phối BTAP
Ông Nguyễn Quang Thương, Giám đốc điều hành Trung tâm Phát triển và Hội nhập, tổ chức điều phối BTAP, chia sẻ: “Khảo sát POBI 2021 cho thấy có 5 tỉnh đạt 91 điểm trở lên, trong đó tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu đứng đầu xếp hạng minh bạch ngân sách POBI 2021 với số điểm 98,59/100. Điều này cho thấy, việc công khai ngân sách theo như Luật Ngân sách Nhà nước 2015 hoàn toàn có thể thực hiện được. Các tỉnh còn công khai chưa đầy đủ hoặc công khai ít cần thực hiện công khai thông tin về ngân sách một cách đầy đủ và có chế tài xử lý đối với các cơ quan, cá nhân chưa hoàn thành trách nhiệm trong về công khai ngân sách”.
PGS.TS Vũ Sỹ Cường, Chuyên gia Kinh tế
Từ kết quả cụ thể POBI 2021, PGS.TS Vũ Sỹ Cường, Kinh tế trưởng Viện Công nghệ và phát triển tài chính, Học viện Tài chính, thay mặt nhóm nghiên cứu kiến nghị các tỉnh cần khắc phục và công khai ngay các tài liệu bắt buộc phải công bố theo đúng quy định của Luật Ngân sách 2015 và Luật Thông tin 2016; việc lên kế hoạch lập dự toán cần được tính toán và xem xét một cách kỹ lưỡng, cẩn trọng, đảm bảo mức chênh lệch giữa số dự toán vào số quyết toán không nhiều hơn quá 5%; các tỉnh cần chủ động hơn trong việc tiếp nhận và phản hồi câu hỏi thắc mắc của người dân. Đặc biệt, các tỉnh cần có sự rà soát lại việc cung cấp địa chỉ email liên hệ, cập nhật thư mục hỏi đáp để người dân có thể dễ dàng tham gia đóng góp ý kiến...
Bà Nguyễn Thu Hương, Quản lý cấp cao Tổ chức Oxfarm Việt Nam

Bà Nguyễn Thu Hương, Quản lý cấp cao Tổ chức Oxfarm Việt Nam đánh giá, công khai minh bạch ngân sách là một yêu cầu tất yếu, đảm bảo sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội, qua đó mọi người mới có thông tin để đóng góp ý kiến, giúp cho quá trình sử dụng ngân sách hiệu quả, sát với nhu cầu thực tế và mong đợi của người dân.

“Chỉ số bắt đầu được khảo sát từ năm 2018. Qua 5 năm thực hiện, kết quả đã thay đổi rõ rệt. Năm nay là năm đầu tiên chỉ số công khai minh bạch ngân sách cấp tỉnh đo lường trách nhiệm giải trình của các bên liên quan, đặc biệt là của HĐND trong việc giám sát sử dụng ngân sách cấp tỉnh. Chúng tôi tin tưởng rằng, kết quả POBI được công bố ngày hôm nay tiếp tục công bố thông tin hữu ích, chân thực cho Chính phủ, Bộ Tài chính, UBND các tỉnh về mức độ công khai minh bạch ngân sách, sự tham gia, trách nhiệm giải trình trong quá trình sử dụng ngân sách cấp tỉnh”, bà Hương bày tỏ.

Quỳnh Dương

Pob