Hợp đồng tương lai và bài toán quản trị rủi ro trong thị trường biến động

26/12/2025 - 07:154 phút đọc

(Banker.vn) Khi biến động thị trường ngày càng khó lường, hợp đồng tương lai đang được nhiều nhà đầu tư lựa chọn như một công cụ “đi trước” xu hướng

Bản chất của hợp đồng tương lai và cơ chế vận hành

Hợp đồng tương lai là thỏa thuận mua hoặc bán một tài sản cơ sở tại mức giá xác định trước, với thời điểm thực hiện trong tương lai. Khi tham gia hợp đồng, cả bên mua và bên bán đều có nghĩa vụ thực hiện giao dịch khi hợp đồng đáo hạn hoặc khi vị thế được tất toán trước thời điểm đó. Chính yếu tố nghĩa vụ bắt buộc này tạo nên đặc điểm rủi ro đặc thù của hợp đồng tương lai.

Để đảm bảo an toàn cho thị trường, giao dịch hợp đồng tương lai được thực hiện thông qua cơ chế ký quỹ và thanh toán lãi lỗ hàng ngày. Nhà đầu tư chỉ cần ký quỹ một tỷ lệ nhất định so với giá trị danh nghĩa của hợp đồng, nhưng mọi biến động của giá tài sản cơ sở đều được phản ánh trực tiếp vào tài khoản. Cơ chế này giúp thị trường kiểm soát rủi ro đối tác, đồng thời tạo ra hiệu ứng đòn bẩy khiến lợi nhuận và thua lỗ đều có thể phát sinh rất nhanh.

So sánh hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn

Khác biệt cốt lõi giữa hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn nằm ở tính chất nghĩa vụ. Với hợp đồng tương lai, người tham gia buộc phải thực hiện giao dịch theo các điều khoản đã cam kết. Trong khi đó, quyền chọn trao cho người mua quyền được thực hiện hoặc không thực hiện giao dịch, còn người bán mới là bên gánh nghĩa vụ.

Sự khác biệt này dẫn đến cấu trúc rủi ro hoàn toàn khác nhau. Hợp đồng tương lai có tiềm năng lợi nhuận và thua lỗ đối xứng, không có giới hạn cố định, phụ thuộc hoàn toàn vào mức biến động của tài sản cơ sở. Ngược lại, đối với người mua quyền chọn, mức lỗ tối đa được giới hạn ở khoản phí quyền chọn đã bỏ ra, trong khi lợi nhuận có thể mở rộng nếu thị trường đi đúng kỳ vọng.

Về mặt chi phí, hợp đồng tương lai không yêu cầu trả phí ban đầu như quyền chọn, nhưng lại đòi hỏi ký quỹ và khả năng bổ sung vốn liên tục khi thị trường biến động bất lợi. Quyền chọn yêu cầu nhà đầu tư chấp nhận một khoản chi phí rõ ràng ngay từ đầu, đổi lại là sự chủ động trong việc kiểm soát rủi ro. Chính sự khác biệt này khiến hợp đồng tương lai thường phù hợp hơn với các chiến lược phòng ngừa rủi ro chủ động và giao dịch ngắn hạn, trong khi quyền chọn được ưa chuộng trong các chiến lược đầu tư có cấu trúc rủi ro xác định trước.

Hợp đồng tương lai chỉ số VN30

Hợp đồng tương lai chỉ số VN30 là hợp đồng tương lai có tài sản cơ sở là chỉ số VN30, chỉ số phản ánh biến động giá của 30 cổ phiếu vốn hóa lớn và có tính đại diện cao cho thị trường chứng khoán Việt Nam. Khi giao dịch hợp đồng này, nhà đầu tư không mua hay bán cổ phiếu cụ thể, mà đặt cược vào xu hướng tăng hoặc giảm của toàn bộ rổ cổ phiếu VN30.

Sau khi hệ thống KRX chính thức vận hành, ký hiệu hợp đồng tương lai chỉ số VN30 được thiết kế lại theo hướng mã hóa kỳ hạn, giúp nhà đầu tư dễ nhận diện và giảm nhầm lẫn trong giao dịch. Theo cấu trúc mới, các ký tự trong mã hợp đồng không còn nhấn mạnh tháng – năm đáo hạn cụ thể, mà tập trung thể hiện độ dài kỳ hạn.

Đáng chú ý, con số đứng sau chữ “G” giữ vai trò then chốt: số 1 tương ứng với hợp đồng kỳ hạn 1 tháng, số 2 là kỳ hạn 2 tháng, số 3 đại diện cho hợp đồng kỳ hạn 1 quý (3 tháng), trong khi số 6 cho biết hợp đồng có kỳ hạn 2 quý.

Ví dụ, mã 41I1G1000 là hợp đồng VN30 kỳ hạn 1 tháng, còn 41I3G3000 là hợp đồng kỳ hạn 1 quý. Cách ký hiệu mới này giúp nhà đầu tư chỉ cần nhìn vào mã là xác định ngay nhóm kỳ hạn ngắn, trung hay dài hạn, qua đó nâng cao sự thuận tiện trong theo dõi, giao dịch trên thị trường phái sinh.

margin: 15px auto;" />

Mỗi hợp đồng tương lai chỉ số VN30 có giá trị danh nghĩa được xác định bằng mức điểm của chỉ số VN30 nhân với hệ số 100.000 đồng. Chẳng hạn, khi hợp đồng tương lai VN30 giao dịch ở mức 1200 điểm, giá trị danh nghĩa của một hợp đồng tương đương 120 triệu đồng. Theo hệ số nhân này, chỉ cần chỉ số VN30 biến động 1 điểm, lãi hoặc lỗ của nhà đầu tư đã thay đổi 100.000 đồng cho mỗi hợp đồng nắm giữ.

Nhà đầu tư tham gia giao dịch chỉ cần ký quỹ một phần nhỏ, khoảng 20% so với giá trị giao dịch. Trong suốt vòng đời hợp đồng, tài khoản giao dịch sẽ được điều chỉnh lãi lỗ hàng ngày theo biến động giá. Nếu thị trường đi ngược kỳ vọng và mức ký quỹ giảm xuống dưới ngưỡng quy định, nhà đầu tư buộc phải bổ sung tiền hoặc đóng vị thế, bất kể mục tiêu ban đầu là phòng ngừa rủi ro hay đầu cơ.

Khi dự báo thị trường có thể điều chỉnh ngắn hạn, nhà đầu tư có thể mở vị thế bán hợp đồng tương lai VN30 để bù đắp phần suy giảm giá trị danh mục. Ngược lại, trong bối cảnh kỳ vọng thị trường tăng, hợp đồng tương lai cũng cho phép nhà đầu tư tận dụng xu hướng mà không cần nắm giữ trực tiếp cổ phiếu.